TARIMSAL İŞLETMELERİN PLANLANMASI

İşletme Merkezi • Tarım işletmesi: Tarımsal üretimin bir bütün olarak yürütüldüğü birimlerdir. • Bir tarım işletmesi bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretildiği ve değerlendirildiği bir fabrikaya benzetilebilir. • İşletme merkezi: Çiftçi ailesinin yaşadığı ve tarla dışı hizmetlerin planlanıp yürütüldüğü yerdir. • İşletme merkezi tarımsal üretimdeki tüm girdilerin başlangıcı, çıktıların ise dönüş yeridir.

• İşletme merkezi kullanılan kaynakların üretimdeki verimliliğine etki yapar. • İşletmenin biçimine göre çiftçinin zamanının yaklaşık %30-60’ı işletme merkezinde geçer. • İşletme merkezi, kırsal yerleşmenin tipine göre toplu kırsal yerleşmede köyde, dağınık yerleşmede ise işletme toprağının sınırları içinde bulunur. • İşletme merkezinde işletmenin faaliyet alanlarına göre birbirinden farklı yapı ve tesislere gereksinim vardır.

• İşletmede bulunan yapılar, – konutlar – bitkisel ve hayvansal üretim yapıları – koruma ve depolama yapıları – alet ve makine yapıları – ürün değerlendirme ve pazarlama yapıları • İşletmelerin tipine, büyüklüğüne ve çevre koşullarına bağlı olarak, bu yapılardan hepsi yada bir kısmı bulunabilir.

Tarımsal yapı ve tesislerden beklenen işlevler: • Yapılar, iklim koşullarına, arzu edilmeyen canlı ve cansızlara, ses, yangın v.b. çevre öğelerine karşı bir korunma sağlanmalıdır. • İşletmede işleri kolaylaştırmalı • Kendilerinden beklenilen işlevlerden vazgeçilmeden olanaklar ölçüsünde ucuza yapılmalıdır. • İşletme sahibine kıvanç vermeli ve estetik bir görünüşe sahip olmalıdır.

İşletmede yapılacak yatırıma etki eden faktörler • İşletmenin tipi: Genel olarak, entansif çalışan işletmelerde bina yatırımı, ekstansif çalışanlara göre yüksektir. • İşletme büyüklüğü: Küçük işletmelerde binalara yapılan yatırımın işletme sermayesine oranı, büyük işletmelere göre daha yüksektir. • Verimlilik: Bitkisel ve hayvansal üretimde görülen artışlar, yeni binaların yapılmasını gerektirir.

İşletmede yapılacak yatırıma etki eden faktörler • Gelir durumu: Bina yatırımının fazla olması bazı durumlarda yüksek gelirin nedeni, bazı durumlarda ise, yüksek gelirin bir sonucudur. • İklim koşulları: İklim koşullarının sert geçtiği bölgelerde binalara yapılacak yatırımlar yüksek olacaktır. • Mülkiyet durumu: Ayrıca tarımla uğraşan halkın kökeni, gelenek ve kültür düzeyleri, tarım yöntemlerindeki değişiklikler, yeni araç ve gereçlerin kullanılması, yörenin ulaşım ve pazar durumu gibi etkenler de binalara yapılacak yatırıma etkilidir.

İşletmede yapılacak yatırıma etki eden faktörler • Bir tarım işletmesinde bina ve tesislere yapılacak yatırımın, normal koşullar altında, işletme aktif sermayesinin %20-25’i arasında olması istenir. • Tarımsal yapıların planlanmasında dikkat edilecek noktalar: – Yapı ve tesislere yapılacak yatırım, işletmelerin gereksinim ve gelir düzeylerini aşmamalıdır. – Yapı ve tesisler işletme biçimi ve tarım yöntemlerine uygun olmalı ve zamanla ortaya çıkabilecek değişikliklere kolayca uyabilmelidir.

İşletmede yapılacak yatırıma etki eden faktörler • Yapı ve tesislerin birbirlerine göre konumlarının saptanmasında ve bireysel düzenlemede, işgücünde ekonomi sağlanmalıdır. • Kaynaklar sınırlı ise, sürekli yapılar yerine geçici yapılar göz önünde bulundurulmalıdır. • Planlamada, çok yönlü kullanıma ve verimliliğin yükseltilmesine katkıda bulunacak yapılara öncelik verilmelidir. İşletme Merkezi Yerinin Seçimi • İşletme yerinin seçimine etkili faktörler: – Mevcut yollar ve yollara bağlantı olanakları, – İşletme merkezinin araziye göre konumu, – Topoğrafik koşullar, – Su kaynaklarının durumu ve temini, – Elektrik temini, – Toprak ve drenaj koşulları, – Yön ve manzara durumu, – İklimsel koşullar, – Atık su ve gübre yönetimine uygunluğu, – Komşu işletmelere olan etkisi, – Yasal düzenlemeler.

İşletme merkezinin araziye göre konumu • İşletme merkezinin yeri, bütün tarlalara ve faaliyet merkezlerine kolayca erişebilecek biçimde seçilmelidir. • Tarladan işletme merkezine, işletme merkezinden tarlaya, çalışma yerlerine gidiş ve gelişleri kısaltmak amacıyla; işletme avlusunun işletme arazisi ortasında yerleştirilmesi uygun olabilir. • Bu durumda işletme merkezinin ana yola özel bir yolla bağlanması gerekecektir. • İşletme merkezinin, arazinin bir köşesine yerleştirilmesi durumunda köşedeki tarlalara olan uzaklık artar. İşletme merkezinin araziye göre konumu • İşletme merkezinin ana yola yakın ve arazinin yol kenarındaki sınırın ortasına yakın bir yerde seçilmesinin birçok yararları vardır. – Bu düzenleme, işletme avlusunun gelişmesine üç yönde olanak verir. – Tarlalara olan uzaklık kısalır. – İşletme sahibi ek bir yol yapım masrafından kurtulur. – İşletmede üretilen ürünlerin taşınması kolaylaşır. • Avlunun ana yol ya da ikincil yol kenarından seçilmesi, yoldaki trafiğe ve yolun durumuna bağlıdır.

İşletme merkezinin araziye göre konumu Toprak ve drenaj koşulları • İşletme merkezinde, yeşil alanlar, meyvelik, rüzgar siperleri v.b. tesislere de yer verilmektedir. Bu tesislerin hepsi yetişme ve gelişme bakımından verimli topraklara gereksinim gösterir. • Bu nedenle, işletme avlusunda iyi ve fakir topraklar elverişli bir oranda bulunmalıdır. • Kumlu ve çakıllı topraklar, bitki gelişmesine uygun olmaları, yapılar için iyi bir zemin oluşturmaları nedeniyle elverişlidirler. • Yer altı ve yerüstü drenaj koşulları dikkate alınmalıdır. • Doğal drenaj olanaklarına sahip yerler tercih edilmelidir.

İklimsel koşullar • En önemli iklim faktörleri hakim rüzgarlar, güneş etkisi ve yağışlardır. • Soğuk kış rüzgarlarından korunma, serinletici yaz meltemlerinden yararlanma olanakları göz önünde tutulmalıdır. • Hakim rüzgarların yönü, işletme yapılarının düzenlenmesine ve rüzgar siperlerinin yeri ve büyüklüğüne etki eder. • İşletme avlusu, hakim rüzgarlar evden diğer binalara esecek biçimde yönlendirilmelidir. İklimsel koşullar • Güneşin aydınlatma ve ısıtma etkisi binaların yer seçiminde ve yönlendirilmesinde önemlidir. • Yağmur ve kar yağışı işletme merkezinde drenaj ve erozyon sorununa neden olabilir.

İşletme Merkezinde Faaliyet Alanlarının Düzenlenmesi • Bir tarım işletmesinde bulunan faaliyet alanları: – Yaşam alanları, – Hayvansal üretim alanları, – Bitkisel üretim alanları, – Ürün koruma, depolama ve işleme alanları, – Alet ve makine koruma ve servis alanları, – Kimyasal madde, gübre depolama ve işleme alanları, – Yakıt depolama alanları İşletme Merkezinde Faaliyet Alanlarının Düzenlenmesi • Büyük kapasiteli işletmelerde ailenin yaşam alanları ile tarımsal üretim alanlarının birbirinden ayrı tasarlanmalıdır.

• Planlama sırasında işletme merkezi kuşaklara ve zonlara ayrılır. • Bu durum, faaliyetlerin etkinliğinin artırılması, işletmenin güvenliğinin sağlanması, genişleme olanaklarının artırılması gibi kolaylıklar sağlar İşletme Merkezinde Faaliyet Alanlarının Düzenlenmesi

İşletme Merkezinde Faaliyet Alanlarının Düzenlenmesi • Birinci kuşakta, konut, yeşil alanlar, rekreasyon alanları, çiçek ve sebze bahçeleri ile misafir park yerleri yer almalıdır. Her türlü trafikten korunmuş olmalıdır. • İkinci kuşakta, hangar, atölye, işletme avlusu ve yollar bulunur. Bu tip yapılar konuttan 60m uzaklıkta bulunmalıdır.

Üçüncü kuşakta, tahıl ve yem depoları, ürün işleme yapıları, az sayıdaki hayvanın barındırıldığı yapılar, doğum ve hasta hayvan yapıları, hobi amacıyla kurulan yapılar yer almalıdır. Bu alanda toz, koku, gürültü ve trafik yoğundur • Dördüncü kuşakta, hayvancılık tesisleri bulunur. (gübre yönetim sistemlerine sahip, açık ve kapalı tip)

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi • Binaların düzenlenmesinde göz önünde bulundurulacak temel faktörler: – İş ekonomisi, – Faaliyetin büyüklüğü, – Yönetim gereksinimleri, – Potansiyel kirlilik, – Genişleme gereksinimi, – Yangından korunma, – Estetik, – Havalandırma gereksinimleri. İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi • İş ekonomisi: Ürün depolama yapıları tarladan gelen yollar yakınına yerleştirilmelidir. • Ancak binalar arasında bırakılan mesafelerin çok az olması, insan ve araç trafiği, yangın kontrolü, gelecekteki genişleme, güneşlenme ve hava hareketleri yönünden sorunlar yaratabilir. • İşletme merkezinde yapıların bir avlu çevresinde düzenlenmeleri, en uygun ve randımanlı olanıdır. • Avlunun genişliği, en az 20m, uzunluk ise işletmenin tipi ve büyüklüğüne bağlı olarak 30- 60m kadar olabilir. • Avluyu ana yola bağlayan yolun genişliği en az 5m olmalıdır.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi • Faaliyetin büyüklüğü: Faaliyetin büyüklüğü arttıkça ses, koku, toz ve trafik sorunu da artar. • Yönetim gereksinimleri : Daha fazla işgücüne gereksinim duyan binalar konuta daha yakın yerleştirilmelidir. • Potansiyel kirlilik: İşletmede kirliliğe neden olabilecek yapı ve tesisler su kaynaklarından en az 15m, tercihen 30-90m mesafede olmalıdır. İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi • Yangından korunma: İşletmede depolanan yataklık, ot, saman gibi maddeler işletme avlusunda her zaman yangın tehlikesi oluşturabilir. • Bu nedenle, yangının yayılmasını önlemek amacıyla hakim rüzgarlar dikkate alınarak binalar arasında yeterli açıklık bulundurulmalıdır.(en az 10m, tercihen 15-25m ) • Yanıcı maddeler ayrı bir yerde depolanmalıdır. • İşletme avlusunda bir yangın havuzunun yapılması düşünülmelidir.

…