1 2. SU VE BUHARIN ÖZELLİKLERİ (Ref. e_makaleleri)

Su Buharı ve Sanayide Kullanımı Su sabit basınç altında ısıtıldığında kaynayıncaya kadar sıcaklığı yükselir. Buharlaşan suyun sıcaklığı, buharlaşma süresince sabit kalır. Her basınca uygun bir kaynama sıcaklığı vardır; buna “doygunluk sıcaklığı” denir. Örneğin,14.7 psi (1 atm.) basınçta suyun doygunluk sıcaklığı 212 0 0 F (100 C) tır. 0 0 14.7 psi ve 70 F daki su doygun değildir, doygun olabilmesi için 212 F a kadar ısıtılması gerekir. Doygunluk sıcaklığında su içermeyen buhara “doygun (saturated) buhar” denir. Susuz ısınmış buhara ısı ilave edilirse s ıcaklığı yükselir ve “aşırı doygun (super- heated) veya “kızgın buhar” haline geçer.Aşırı doygun buhar ın özelliği sıcaklık ve basıncıyla belirtilir. Ancak, doygunluk sıcaklığındaki bir buhar kuru olabilir (susuz) veya az miktarda su içerebilir.Bu gibi ıslak buharı tan ımlamak için basıncı ve kalitesi belirtilmelidir; kuru buhar ağırlığı kalite = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ şeklinde verilir. kuru buhar ağırlığı + su ağırlığı Belirli bir sıcaklıktaki su, bu sıcaklığın karşıladığı bas ıncın üstünde bir basınçta 0 tutulabilir; örneğin 212 F daki su,14.7 psia yerine 200 psia gibi bir basınca getirilebilir. Buna”sıkıştırılmış su” denilmektedir. S ıkıştırılmış suyun bir özelliği, ısı ilavesiyle buharlaşma olmadan sıcaklık yükselmesi sağlanabilmesidir. Sıcaklıktaki yükselme, uygulanan yüksek basınçtaki doygunluk noktasına kadar sürer. Bir sıvının moleküllerinin sıvı yüzeyini terk ederek gaz haline dönüşebilmesi, bunları s ıvı içinde tutan moleküler çekim kuvvetlerinden kurtulmasıyla sağlanır. Gaz fazında moleküller arası mesafe fazla olduğundan çekim kuvvetleri azdır; molekül bir kez kazandığı enerjiyle gaz halini (bas ınç ve sıcaklık şartları değişmedikçe) korur.Moleküller arasındaki çekim kuvvetlerinin yenilmesi için sıvıya ısı enerjisi şeklinde bir miktar enerji verilmesi gerekir; buna buharlaşma ısısı (latent heat)denilmektedir. Buharlaşma ısısı bir gram sıvının(veya bir mol, bir pound) buharlaştırılması için gerekli olan ısı miktarıdır.

2 Bütün sıvıların, bulundukları bas ınç ve sıcaklık koşullarında, üzerindeki gaz fazın- da bir miktar da kendi molekülleri vardır. Koşullar değiştikçe gaz ortamındaki mo- leküllerin sayısı da değişir; örneğin, basınç sabit tutulup sıcaklık arttırıldığında daha çok sıvı molekülü gaz faza geçer. Bu şekilde sıvı ortam üzerinde sabit tutulan p basıncının bir kısmı, gaz ortamına geçmiş s ıvı moleküllerince oluşturulur. Sıcaklık arttıkça sıvı üzerindeki gaz mole- küllerinin miktarı, dolayısıyla toplam basınç içindeki payları artar. S ıcaklığın yük- seltilmesine devam edilirse gaz moleküllerinin toplam basınç içindeki payları arta- rak nihayet toplam basınca eşit olur; işte bu noktada kaynama başlar. Sıvının buhar basıncının toplam basınca (dış basınca) eşit olduğu noktaya kaynama nok- tası, bu noktadaki sıcaklığa da kaynama sıcaklığı denir. Kaynama noktasına gelinceye kadar verilen enerji sıvının sıcaklığını yükseltmekte kullanılır;bu olayla ilgili hesaplamalarda, o cisme ait ısınma ısısı(c ) kullanılır. p Kaynama başladıktan sonra ısı verilmeye devam edildiğinde bütün sıvı gaz haline geçinceye kadar sıcaklığı yükselmez.Bu olayla ilgili hesaplamalarda art ık cp yeri- ne buharlaşma ısısı al ınır. Bütün sıvı gaz haline geçtikten sonra sisteme ısı verilmeye devam edilmesi halin- de verilen ısı,gaz haline geçmiş maddenin s ıcaklığının yükseltilmesinde harcanır. Bu olayla ilgili hesaplamalarda yine ısınma ısısı (cp) kullanılır. Ancak sıvı halindeki maddenin ısınma ısısı ile aynı maddenin gaz halinin ısınma ısısı birbirlerinden çok farklı değerlerdir. Kaynama olayının herhangi bir anında maddeye ısı vermeyi kesip sıcaklığı sabit tutarsak kabın içinde birbiri ile dengede iki faz bulunacaktır; sıvı fazda maddenin sıvı hali, gaz fazda aynı maddenin gaz hali vardır.Bu şekilde kendi sıvısı ile denge halinde bulunan buhar doymuş buhardır. Kaynama sona erdikten sonra sisteme ısı verilmeye devam edilirse buharın sıcaklığı yükselir. S ıcaklığı kaynama nokta- sının üzerinde bulunan ve kendi sıvısı ile denge içinde bulunmayan buhar kızgın buhardır. Sanayide buhar kelimesi, su buharı (steam) anlamındadır, diğer madde- lerin buharları için gaz terimi kullanılır. Bir maddenin gaz haline, onun buharı da denilebilir. Sanayide en çok kullanılan enerji kaynağı ve yardımcı madde su buharıdır. Buharında içinde bulunduğu bir grup yardımcı madde (basınçlı hava, kuru hava, soğutma suyu, kullanma suyu, proses suyu, azot gazı, inert gaz, demineralize su gibi) ve enerji kaynağı ile bunlar ın üretildiği tesislere, sanayide “utilite” denilmektedir.

3 125 100 75 C 0 , T 50 25 640 648 0 X X 0 25 50 75 100 625 650 Q, k kalori Şekil-1: Sanayide, su ve buharın şematik olarak Şekil-2: Suyun ısıtılmasında gösterilmesi. sıcaklık-enerji diyagramı. Şematik diyagramlarda su, kesik küçük çizgilerle,buhar ise ufak daireciklerle gös- terilir (Şekil-1). Bir sisteme ısı verilmesi halinde (XX) işareti veya özel şekilde bir ok konulur. Suyun kaynaması s ıcaklık ve verilen ısıya göre izlendiğinde Şekil-2 deki gibi bir T/Q grafiği elde edilir. X ekseni suya verilen ısı enerjisini (Q), Y ekseni suyun (veya sistemin) sıcaklığını gösterir. Suyun ısınma ısısı 1 dir, yani 1 gram suyun sıcaklığının 1 0C yükseltil- mesi için 1 kalori gerekir; grafik eksenlerine değer konulması istendiğinde suyun kütlesi bilinmelidir.Şekil-2’deki T – Q grafiği, 1000 g su için çizilmiştir. Buharlaşma olayı s ırasında sıcaklık sabit kal ırken 1 kg. suya 540 kcal enerji har- canır ve son su damlasının da buhar haline geçmesinden sonra sistemin sıcaklığı yükselmeye başlar. Bundan sonra verilen ısı buhar ın sıcaklığını yükseltmek için 0 kullanılır;ancak su buharının ısınma ısısı cp = 0.4416 kcal/kg C gibi düşük bir değer olduğundan az miktarda enerji buharın sıcaklığını yükseltmeye yeter. Bu nedenle grafikteki eğrinin eğimi dikleşir.

4 ÖRNEK 0 0 Sıcaklığı 0 C olan 1 lb suya 80 Btu ısı verilirse suyun s ıcaklığı kaç C olur? Su- yun ısınma ısısı, cp = 4.187 kJ/kg.K, 1 Btu = 1055.1 J, 1 lb = 0.4536 kg Çözüm: 0 0 T = 0 C T = ? C 1 2 Q = m c (∆T) = m c (T – T ) p p 2 1 80 x 1055.1 x 10-3 = 0.4536 x 4.187 (T – 0) 2 84.408 = 1.899 x T2 0 T2 = 44.5 C ÖRNEK 0 32 F sıcaklığında bulunan bir lb suyun kaynama noktasına kadar ısıtılması için kaç kJ enerji verilmesi gerekir? Çözüm: 0 0 0 T = 32 F = 0 C T = 100 C 1 2 Q = m cp (∆T) Q = 0.4536 x 4.187 (100 – 0) Q = 189.92 kJ Sanayide okunan ve ölçülen basınçlar sistemlerin mutlak basınçlarını vermezler. Basınç göstergesinde 0 değeri okunması sistemdeki bas ıncın 0 olduğu anlamına gelmez, sistemin üzerinde normal atmosfer basıncı vardır. Gösterge 1 gösterdi- ğinde sistemin basıncı normal atmosfer bas ıncından 1 ölçüm birimi kadar fazladır demektir; yani, basıncı ölçen gösterge birimi atmosfer cinsinden düzenlenmişse ve göstergede3 atmosfer okunuyorsa sistemin gerçek basıncı 3 + 1 = 4 atmosfer- dir. Basınç okumalarında bu tip karışıklıkların önlenmesi için okunan değerin gösterge değerimi yoksa mutlak basınç değeri mi olduğunu belirtmek için basınç biriminin sonuna g (gösterge) veya a (absolut = mutlak) harfleri ilave edilir. Göstergeden 8.5 psi okunuyorsa p = 8.5 psig şeklinde yazılır. Sistemin mutlak basıncı, dönüşüm tablolarından yararlanılarak aşağıdaki gibi hesaplanır.

5 1 atm = 14.696 lb/in (dönüşüm tablolarından) p = 8.3 psig + 14.696 = 23.196 psia p = 23.196 psia, sistemin psi cinsinden mutlak basıncını gösterir. Normal atmosfer basıncı alt ındaki basınçlar negatif gösterge basınçları, eksi ba- sınç gibi ifadeler yerine, “vakum” terimiyle tarif edilir. Vakum genellikle mm su sütunu veya mm civa sütunu birimi ile verilir. Normal atmosfer basıncı 1033 cm su sütunu veya 760 mm Hg sütunu olduğuna göre, basınç bu değerin altında ise vakumdan söz edilir. Örneğin, basınç 600 mm Hg sütunu denildiğinde, sistemde 160 mm Hg basıncına eşit bir vakum vardır; bu durum, p = 600 mm Hg şeklinde gösterilebileceği gibi, vakum = 160 mm Hg şek- linde de ifade edilebilir. Sanayideki uygulamalarda çoğunlukla gösterge basıncı kullan ılır ve doğru olma- makla beraber, herhalde çok kullanılıyor olmas ından dolayı, basınç değerinden sonra bunun gösterge basıncı olduğu belirtilmez .Mutlak basınçtan söz ediliyorsa, o zaman mutlak işareti olan a harfi konulur. Sanayie yeni katılan elemanlar için terimlerin kullanım eğilimlerinin bilinmesi önemlidir. Buhar üretilmesi için kaynayan suya ısı ilave edilmesi gerekir; ısının kesilmesi halinde buharlaşma durur.Bu arada ısının bir enerji şekli olduğunun hatırlanma- sında yarar vardır. Buhar üretimi, bir sistem içinde sürekli ve amaçlı olarak buhar elde edilmesi işlemidir. Şekil-3’de kapalı bir kapta buhar üretimi gösterilmiştir.Açık kapta buhar oluştu- ğunda buhar içinde bulunduğu ortama (eğer havada bulunuyorsa havaya) dağılır. Kapalı kapta buhar miktar ı artt ıkça kap içindeki basınç yükselir. Şekil-3(a)’da kay- nayan suyun üzerindeki basınç 6 kg/cm2 0 g, sıcaklık 164,3 C dir; buharın basıncı 2 ve sıcaklığı da ayn ı değerlerdedir. Buhar basıncı 6 kg/cm g dır, çünkü buhar sı- caklığı, kaynama noktasından kaynayan suyun sıcaklığı ile ayn ıdır. Burada dikkat edilecek konu, suyun kaynama noktasının 164,3 0C olduğudur. Görülüyor ki basınç arttıkça kaynama noktası yükselir. Çünkü atmosfer basıncı üzerindeki değerlerde, sıvının buhar basıncının,üzerindeki basınca eşit hale geti- rilmesi için daha çok enerjiye ihtiyaç vardır; bu ise suya daha fazla enerji verilme- sini ve kaynama noktasına gelinceye kadar sıvı s ıcaklığının yükselmesine yol açar.

6 Sıvının üzerindeki basınç arttıkça kaynama noktası da artar. Şekil-3(b)!de 7 2 2 kg/cm de ve 3(c) de 9 kg/cm bas ınç altında buhar üretimleri görülmektedir; bu 0 0 koşullarda suyun kaynama noktası 169.7 C ve 176.0 C ye yükselir. Kaynayan sudan çıkan buharın sıcaklığı doygunluk s ıcaklığıdır. (a) (b) (c) ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Basınç, psia 100 114.2 142.6 2 kg/cm g 6 7 9 Sıcaklık, t, 0 F 327.8 337.5 348.8 0 C 164.3 169.7 176.0 Zaman, saat 10.00 10.10 10.20 Üretilen buhar, 1 3 5.5 kg X X X X X X (a) (b) (c) Şekil-3: Kapalı bir kapta buhar üretiminde basınç-sıcaklık değişiminin şematik görünümü. Doygunluk sıcaklığındaki buhara doymuş buhar denilmektedir. Bir kaptaki buhar üretimi hızı d ışarıya doğru olan buhar akış h ızından daha faz- laysa, kaptaki buhar basıncı doğal olarak artar. Endüstride su buharı çok fazla kullanıldığından buhar ile ilgili her türlü fiziksel bilgi detaylı olarak tablolar haline getirilmiştir. Tablolar, endüstride çalışanların kolayca ulaşabilmeleri için ilgili bir çok yayına ek olarak verilir. Konu kolay anlaşılabilmesi için bir örnekle açıklanacaktır. ÖRNEK Kapalı kapta bulunan 10 kg suyun s ıcaklığı 35 0 2 C, basıncı 1.0 kg/cm g dir. Sis- teme ısı verilmeye başlanır. Öncelikle kap içindeki basıncın 5 kg/cm2 ye yüksel- mesi beklenir ve sonra kapalı kab ın çıkışındaki vana uygun bir şekilde açılarak kap içindeki basınç sabit kalmak üzere 1.0 kg buhar üretimi yapılır. Kaptaki sıvı- nın miktarı 9 kg a düşer. 2 a. Sistemin bas ıncı 5 kg/cm g e geldiğinde sıcaklığı ne olur?

7 b. Bu durumda kapal ı kap içindeki sisteme ne kadar enerji verilmiştir? c. İşlemin sıcaklık-enerji grafiğini çizin. Çözüm: Yap ılan işlemler sınıflandırılırsa, 1. ısı verilmeye başlandığında suyun sıcaklığı yükselmeye başlar, 2. su kaynama sıcaklığına gelir ve kaynama olayı başlar, 3. kaynama ile beraber kap içindeki basınç yükselmeye başlar ve kaynama de- vam ettiği sürece basınç yükselmesi devam eder, buna paralel olarak suyun doy- gunluk sıcaklığı yükselir, 2 4. kap içindeki basınç 5 kg/cm g e ulaştığında üstündeki vana, kap içindeki su miktarı 9 kg oluncaya kadar aç ılıp buhar üretimi yapılmış olur. 2 Bu durumda 5 kg/cm g bas ınç altında doymuş bas ınç üretilmiştir. Görüldüğü gibi işlemde bir süreklilik,bütünlük, yani bir integrasyon vardır. Bu gibi durumlarda en iyi çözüm matematiksel ifadenin integralinin alınmasıyla olur. Bu bağlantının bilinmediği ve kurulamadığı durumlarda iki nokta aras ındaki gelişme- ler olabilecek belirli adımlara bölünür; yani integral ile kıyaslandığında dt veya dp değişimleri yerine ∂t ve ∂p değişimleri kullanılır. Q t II 2 2 II Q 1 I t p1 t1 1 I t 2 p2 p1 p2 (a) (b) Şekil-4: Problemdeki başlangıç ve bitiş noktalarının (a) p – Q – t diyagramında, (b) p – t diyagramında şematik görünümleri.

8 Önce iki nokta, yani başlangıç ve bitiş noktalar ı belirlenir. Maddelerin bas ınç, sı- caklık, entalpi (enerji miktarları), entropi, hacim bağlantılarını gösteren grafiklere Mollier diyagramları denilir. Buhar için Mollier diyagramı bu bölüm sonunda verilmiştir. Şekil-4(a)’daki grafik I ve II noktalarının canlandırılması için şematik bir görünümdür. Sistem I noktasından II noktasına düz kalın çizgi boyunca gider. Ancak p-t eksenli grafikte I ve II noktasına çeşitli yollardan gidilebilir (Şekil-4b). Problemde iki ayrı yol düşünülebilir. I. Yol (A) Adımı: Su p2 bas ıncında kaynama noktasına getirilir. (B) Adımı: Kaynama noktasına getirilmiş sudan p2 bas ıncında 1 kg buhar üretilir. II.Yol (A) Adımı: Su p bas ıncında kaynama sıcaklığına kadar ısıtılır. T . 1 1 (B) Adımı: Su p bas ıncında T s ıcaklığında buharlaştırılır. 1 1 (C) Adımı: Sistemin basıncı p2 değerine getirilir ve kalan 9 kg suyun sıcaklığı p2 bas ıncındaki doymuş buhar s ıcaklığına çıkartılır. (D) Adımı: Buharlaşmış olan 1 kg su buharına p bas ıncında T s ıcaklığı- 2 2 na getirilinceye kadar enerji verilir. Her iki yoldan hesaplamaları yapal ım. Sorudaki (a) şıkkı yol ile ilgili olmay ıp her iki yol için de II. noktayı tarifler. 2 a. Sistem 5 kg/cm g basınca geldiğinde, bu şartlarda suyla temasta olan buhar, 2 yani 5 kg/cm g basınçta doymuş buhar vard ır. 2 p2 = 5 kg/cm g 2 p2 = 5 + 1.033 = 6.033 kg/cm a p = = 6.033 x14.22 = 85.79 psia 2 0 Doymuş buhar ın özellikleri tablosundan 80 ve 90 psia değerlerindeki F değerleri okunur ve p = 85.79 psia için T değeri aşağıdaki gibi orontılanarak hesaplanır.

9 0 P, psia T, F ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 80 312.07 tablodan 90 320.31 tablodan 320.31 – 312.07 0 T2 = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ x 5.79 + 312.07 = 316.9 F 10 0 T2 = (316.9 – 32) / 1.8 = 158.28 C b. 1. Yol (A) Adımı: p2 bas ıncında kaynama noktasında bulunan suyun sıcaklığı, 0 T2 = 158.28 C 0 c = 1kcal/kg C olduğu kabulüyle, p Q = m c (∆t) p Q1 = 10.1 (158.28 – 35) = 1232.8 kcal (B) Adımı: p ve T şartlarında bulunan sudan 1 kg buhar üretilmesi. 2 2 Buharlaşma ısıları, tablolarda doğrudan okunabileceği gibi suyun ve buharın enerji seviyeleri farklarından da bulunabilir. 2 0 p = 5 kg/cm g = 85.79 psia T = 158.28 C 2 2 Buharın termodinamik özelliklerini gösteren tablolardan, h = doygun s ıvının spesifik entalpisi, Btu/lb f m h = doygun buhar ın spesifik entalpisi, Btu/lb g m p, psia h , Btu/lb h , Btu/lb h , Btu/lb f m g m fg m 80 282.21 1183.6 901.4 tablo-5 90 290.76 1185.9 895.1 tablo-5 85.79 287.16 1184.9 897.7 hesapla Buharlaşma ısısı hv = 897.7 Btu/lb bulunur. Buharlaşma enerjisi

10 1 897.7 Btu/lb x 0.252 x ⎯⎯⎯ = 498.7 kcal/kg 0.4536 Q2 = 1 kg x 498.7 kcal/kg = 498.7 kcal Q = Q + Q = 1232.8 + 498.7 = 1731.5 kcal 1 2 2. Yol (A) Adımı: Su T s ıcaklığından T’ sıcaklığına ısıtılır. 1 1 2 2 p = 1 kg/cm g = 2.033 kg/cm a = 28.91 psia 0 0 T’1 = 248.10 F = 120 C Q 0 1 = 10 x 1 x (120 – 35) kg x (kcal/kg C)= 850.5 kcal (B) Adımı: t’ 0 0 1 = 120 C = 248.10 Fda buharlaşma enerjisi. hv = 946.5 Btu/lb = 946.4 x 0.252 x (1/0.453) = 526.53kcal/kg Q2 = 1 kg x 526.3 kcal/kg = 526.53 kcal (C) Adımı: 9 kg suyun sıcaklığı T’ den T ye getirilir. 1 2 0 0 Q = 9 kg x 1 (kcal/kcal C) (158.28 – 120) C = 344.52 kcal 3 ‘ (D) Adımı : 1 kg buhar sabit hacim alt ında T den T’ ye ısıtılır. 1 2 cp = 0.4416 kcal/kg = 0.4416/1.667 = 0.2649 Q = 1 x 0.2649 x (158.28 – 120) = 10.14 4 Q = Q + Q + Q + Q = 850.5+ 526.53 + 344.52 + 10.14 = 1731.26 kcal 1 2 3 4 Görüldüğü gibi iki ayrı yoldan hareket edilerek yap ılan hesaplamalarda verilmesi gerekli olan ısı miktar ı, çok az hata ile (on binde 1.4) aynı bulunmuştur. Bu noktada problemin verilişinde özellikle yer alan bir çelişkiyi göz önüne getire- 0 2 lim. Problemde suyun sıcaklığının T = 35 C olduğu ve basıncının p = 1kg/cm 1 olduğu belirtilmiştir. Tablolara bakıldığında 35 0C sıcaklıkta suyun buhar basıncı- nın pH2O = 0.8237 psia olduğu görülür. Bu durumda ortamda basıncı oluşturan başka bir gazın bulunması gerekmektedir. Bu gaz ın Azot gazı olduğunu kabul edelim. Azot gazının kısmi basıncı Dalton kanunundan bulunur. p = 14.22 + 14.696 = 28.916 psia pN2= 28.916 – 0.8237 = 28.63 psia

11 c. Doymuş buhar ısıtıldığında sıcaklığı yükselir ve s ıvı ile dengede olmad ığından kızgın buhara dönüşür. Doymuş buhardan ısı al ınmaya başlandığı andan itibaren buhar da yoğunlaşmaya başlar. Kızgın buhardan ısı veya ısıya eşdeğer bir enerji (mekanik enerji) alınmaya başlandığında kızgın buharın sadece sıcaklığı düşme- ye başlar.Şekil-5’de işlemin sıcaklık-ısı (veya enerji)eğrisi görülmektedir. 300 verilen ısı alınan ısı 212 k ı l k a c ı s D E F A ayırıcı C H B 0 psi 0 psi 0 psi 0 psi 0 psi Şekil-5: Örnek problemin şematik anlatımı Eğrinin gidişinden, aşağıdaki sorular kolaylıkla cevaplandırılabilir: • Doygun buharın basıncı artt ıkça sıcaklığı ne olur? • Doygun buharın basıncı artarken s ıcaklığı değiştirilmezse ne olur? • Basınç arttıkça suyun kaynama noktası neden değişir? • Kaynama noktasına ulaştıktan sonra verilen enerji nerede kullanılır? • Su için ısınma ısısı ve buharlaşma ısısını mukayese edin, basınç arttıkça suyun buharlaşma ısısı nas ıl değişir? • Buharlaşma ısısı değişimiyle kaynama sıcaklığı değişimini kıyaslayınız.

12 Buhar Tabloları ve Mollier Grafiğinin Kullanılması Su ve buharın çeşitli özelliklerini gösteren değerler deneysel çalışmalarla sapta- narak tablolarda ve grafiklerde toplanmıştır. Doygun su-sıcaklık, doygun su – basınç ve kızgın buhar tabloları, SI ve US birimleriyle bu bölümün sonunda veril- miştir. Islak buharın kalitesi bilindiğinde, buhar tablolarından entalpi ve entropisi hesap- lanabilir. Örneğin, X kalitesindeki bir pound ıslak buharda X kg doygun buhar ve (1 – X) kg doygun su bulunur. Suyun entalpisi h ve buhar ın entalpisi h tablolar- f g dan okunur. Karışımın entalpisi aşağıdaki eşitliklerden elde edilir. h = X h + (1 – X) h = X h + h – X h = h + X (h + h ) g f g f f f g f h = h – h = aynı s ıcaklıktaki doygun buhar ve suyun entalpileri farkıdır. fg g f h = hf + X hfg ( 1) ÖRNEK %95 lik 100 psia basınçlı buhar ın entalpisini, a. SI birimleriyle, b. US birimleriyle hesaplayınız. Sonuçları k ıyaslayınız. (100 psia = 689476 Pa ≅ 0.7 Mpa, Btu/lbm = 2.326 kJ/kg) Çözüm: a. Basınç., MPa h , kJ/kg h , kJ/kg h , kJ/kg f g fg 0.6 670.6 2756.8 2086.2 tablo-2 0.8 721.1 2769.1 2048 tablo-2 0.7 695.8 2763 2058.1 hesapla h = h + X h X = %95 f fg h = 695.8+ 0.95 x 2058.1 = 2650.9 kJ/kg b. Basınç, psia h , Btu/lb h , Btu/lb h , Btu/lb f m g m fg m 100 298.61 1187.8 889.2 tablo-5 h = h + X h X = %95 f fg

13 h = 298.61 + 0.95 x 889.2 = 1143.3 Btu/lb Sonuçların kıyaslanması: a. kısmından, h = 2651 kJ/kg b. kısmından, h = 1143.3 Btu/lb x 2.326 = 2659 kJ/kg) Buhar verileri grafiklerle de gösterilebilir. Bu konuda hazırlanmış çok çeşitli grafik- ler vardır, fakat en fazla kullanılanı entalpi-entropi (veya Mollier) diyagram ıdır. Şekil-6 (a), (b), (c), (d)’de çeşitli amaçlı Mollier diyagramlar ı görülmektedir. Doygun buharın entalpi ve entropisi, doygun-buhar hattı ile bas ınç hattının kesim noktasından bulunur. Aşırı doygun buhar ın entalpi ve entropisi, aşırı doygun bu- harın sıcaklık ve basıncını tan ımlayan hatların kesiştikleri noktadan, ıslak buharın basıncı ve kalitesi bilindiğinde ise, basınç ve kalite hatlarının kesim noktasından bulunur.

14 Buhar sıcaklığı g k / J k H, i, p l a t n E F a z s ı n ı r ı B u h a r m i k t a r ı Entropi, S, kJ/kg K Şekil-6(a): Buhar için Mollier diyagramı, metrik sistem, P = bar

15 g k / J k , H , i p l a t n E Entropi, S, kJ/kg K Şekil-6(b): Buhar için Mollier diyagramı, metrik sistem, P = Mpa

16 kızgın (aşırı ısınmış) buhar A (a) (d) H H , B , i i p p l l a C a t t n n E E E F (e) (c) ıslak buhar (b) D Entropi, S Entropi, S (c) (d) Şekil-6(c): Buhar için Mollier diyagramı (basit görünüm), (d): türbin geni şleme hatlarını gösteren Mollier diagramı; A: sabit sıcaklık hatları, B: doygun buhar hattı, C: sabit basınç hatları, D: sabit kalite hatları, E: giriş basınç hattı, F: çıkış basınç hattı

…