LATEKS ALLERJİSİ
Prof.Dr.Sadık Demirsoy
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi
Pediatrik Allerji ve Astım Bilim Dalı

Doğal kauçuk Euphorbaceae familyasından Hevea brasiliensis adı verilen kauçuk ağacının özsuyudur. Sütümsü bir kıvamdadır. Lateks suda çözünebilen proteinlerden oluşan bir tabaka ile kaplanmış küresel poli-isopren damlacıklarıdır. Hevea brasiliensis adı verilen ticari kauçuk ağacından edilen doğal lastik (cis-1.4-polyisopren) insan immun sisteminde allerjen olarak etki eden, suda çözünebilen proteinleri içerir. İşlenmiş lateks konsantresi ekstrakt haline gelebilen yaklaşık % 1 oranında protein içerir. Bu protein materyali insanın spesifik IgE antikorunu bağlayarak şiddetli allerjik reaksiyona yol açar. Buna karşılık katı lastik lateks özsuyuna oranla çok az protein içerdiğinden daha az allerjiktir. Lateksin kontakt dermatite neden olduğu uzun yıllardır bilinmesine rağmen Tip I şeklindeki lateks allerjisi ilk kez 1970’lerde tanımlanmış ve giderek toplumsal bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Ağaçtan elde edilen ürün asitli ortamda koagülasyona uğratılır. Koagüle olan kısım daha çok araba lastiklerinde kullanılırken, % 10 koagüle olmaz. Bu kısım kondom, eldiven, balon, emzik ve biberon, çocuk bezi, oyuncaklar, yapışkan band ve sargılar, tıbbi gereçler ve elbiselerde kaplama yapılan eşyalarda kullanılır,

Lateks allerjenleri

Allerjen rolü oynayan lateksin birçok proteini izole, purifiye edilmiş, veya rekombinant yöntemle hazırlanmışlardır. Hev b 1 ve Hev b 3 polisopren partikülleridir. Sağlık çalışanları daha çok Hev b 5 ve 6 ile duyarlanırlar. Lateks-meyve sendromunda hastada lateks allerjisi ile birçok meyve ve sebze allerjisi beraber görülebilir. Bu sendromda allerjen olan proteinler beta-1,3-glukanaz, sitinaz, patatin, profilin, ve lipid transfer proteindir. Lateks ile çapraz reaksiyon gösteren besinler
Latekse allerjik kişilerde klinik allerjiye neden olan besinler: Avakado, kivi, muz, patates, domates, kestane, papaya. Deri testinde veya immunoassay testlerde latekse çapraz reaksiyon veren, ancak klinik belirtiye neden olmayan besinler: İncir, kavun, mango, şeftali, ananas, kereviz, elma, ıspanak, turp, kiraz, buğday

Epidemiyoloji- Genel popülasyon (1)

Genel popülasyonda lateks allerjisi % 5-10 arasında bildirilmektedir. Ruff ve arkadaşlarının yaptığı bir araştırmada cerrahi ve ürolojik girişimler için bekleyen 325 erişkin hastada bu oran % 9.5 bulunmuştur. Bir başka araştırmada gönüllü kan vericilerinde latekse özgül IgE ölçülmüş, % 6.5 oranında pozitif bulunmuştur. Acil cerrahi uygulanan hastalarda ise lateks allerjisi oranı % 6.7 bulunmuştur.

Epidemiyoloji- Sağlık çalışanları (2)

Garabrant ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada sağlık kuruluşlarında çalışan 5512 kişide latekse özgül IgE ölçülmüştür. Sekreterlerde % 18 pozitif bulunurken, sağlık çalışanlarında bu oran % 38 bulunmuştur. Bosquer ve arkadaşlarının yaptığı geniş popülasyonlu araştırmada sağlık çalışanlarında lateks allerjisi normal popülasyona göre 3-3.5 misli yüksek bulunmuştur.

Epidemiyoloji-Spina bifidalılar (3)

Spina bifidalı hastalarda tekrarlayan cerrahi girişimler, sık üriner katater uygulanması, gaita tıkaçlarının çıkarılmısı için tuşe sırasında sık eldiven kullanılması lateks allerjisi olasılığını artırır. Yapılan çalışmalarda spina bifidalı hastalarda lateks allerjisi görülme sıklığı % 18-64 arasında değişmektedir.

Lateks allerji riski taşıyanlar

Sağlık çalışanları
Kauçuk sanayi işçileri
Konjenital üriner anomalileri bulunan hastalar ve spina bifidalılar (çok kateter uygulanmasına bağlı)
Sık cerrahi uygulama geçiren hastalar
Genel anestezi sırasında nedeni belirlenemeyen anaflaksi geçiren hastalar
Belirli besinlere (avakado, kivi, domates, muz, şeftali) allerjisi olanlar

Lateks reaksiyon tipleri

Klinik tablo
İrritan kontakt dermatit
Allerjik kontakt dermatit
Kontakt ürtiker
Rinit ve astım
Anaflaksi
İrritan kontakt dermatit
Lateksin en sık neden olduğu reaksiyondur. Özellikle eldiven giyenlerde ellerde deride kuru, irrite bölgeler görülür. Lateksin irritasyonu yanında elin sık yıkanması, tam kurulamama, el yıkanmasından sonra tam olarak durulanmaması , elde lateksin dışında sabun gibi irritanların kalması neden olabilir.
Allerjik kontakt dermatit
Gecikmiş tip hücresel reaksiyonla gelişir.
Belirtiler allerjenle temastan sonra 1-2 gün içinde çıkar.Hem doğal kauçuk, hem de sentetik kauçuk ürünleri tip IV reaksiyona yol açar.
Tanı klinik öykü, lezyonların lokalizasyonu ve yama testi ile konur.
Kontakt ürtiker
Lateks allerjisinin, özellikle sağlık çalışanlarında ilk bulgusudur. Klinik tablo % 50-60 oranında ellerde kontakt ürtiker ile başlar.
IgE aracılıklıdır.
Eldivenlerin giyilmesinden 10-15 dakika sonra kaşıntı ile başlayan ürtiker görülür.
Eldiven pudrası ve yıkanma sonucu ortaya çıkan irritasyon ile karıştırılabilir.

Ani allerjik reaksiyon

Ani allerjik reaksiyon lateks ile temastan sonra dakikalar içinde ortaya çıkabilir.Reaksiyon semptomları arasında ürtiker, kaşıntı, hışıltı, öksürük, nefes darlığı, burun akıntısı, burun tıkanıklığı, konjonktivit, nazal, palatal , göz kaşıntısı, hipotansiyon gelişebilir. Nadiren ağır anaflaksi tablosu oluşabilir. Bu semptomlar çapraz allerjenitenin olduğu bazı besinlerin yenilmesi ile ortaya çıkabilir. Bazen oral dokularda kaşıntı irritasyonla birlikte dil ve dudaklarda şişme, papül ve bül oluşumu gelişebilir.

Rinit ve astma

Latekse duyarlı kişiler örneğin eldiven pudrasında bulunan lateksli partikülleri inhale edince rinit ve astım başlayabilir. Latekse duyarlı hastaların önemli bir kısmı belirgin atopiktir. Öykülerinde ev tozu akarlarına, hayvan deri döküntülerine ve polenlere karşı duyarlılık saptanabilir. Bazı hastalarda izole, sadece latekse bağlı hışıltı olabilir.

Anaflaksi

Latekse duyarlı hastalarda mesane kataterizasyonu, cerrahi girişimler ve doğum gibi tıbbi uygulamalar sırasında anaflaksi gelişebilir.
Ayrıca kauçuk saplı raket , balon, kondom ve oyuncaklarla temas sırasında da anaflaksi ortaya çıkabilir.
Tanı
Deri testi
Latekse özgül IgE düzeyi
Provakasyon testleri
Deri testleri
Tanı koyucu ve güvenilir bir yöntemdir. Kanada ve Avrupa’da hazır ekstraktlar vardır.
Epidermal ve intradermal testler tip I, yama testleri deTip IV allerjik reaksiyonların tanısında kullanılır

Latekse özgül IgE ölçümü

A.B.Devletlerinde latekse özgül IgE ölçümü için üç lisanslı kit üretilmiştir. Yapılan bir çalışmada latekse karşı deri testi pozitif olan hastalarda bu kitlerle yapılan ölçümlerde ortalama % 50-70 arasında pozitif sonuç alınmıştır.

Provakasyon testleri

Lateksten yapılmış eldivenlerden çıkan tozlarla maske ve cam kaplar kullanılarak provakasyon testleri denenmiştir. Hem ham latekse, hem de izole kauçuk proteinlerine karşı allerji saptanmıştır.
Kontakt ürtikerden kuşkulanılan hastalarda lateks eldivenden kesilen parmağın hastanın parmağına geçirilmesi ile yapılabilir. Bu yöntem eldivenin içeriği imal eden firmadan firmaya değiştiği için tartışmalıdır.

Tedavi (1)

I.Lateksten kaçınma

a. Hastanın ve sağlık çalışanlarının eğitimi
b. Havadaki lateks partiküllerinin miktarının ölçümü (3 ng/m3’den az olmalı)
c.Özellikle latekse duyarlı kişilerde latekse alternatif başka malzemenin kullanılması

II.İmmunoterapi

a. Subkuten uygulamanın deri ve solunum semptomlarını azaltmada etkili olduğu gözlenmiş, ancak sistemik reaksiyonlara neden oluyor.
b. Sublingual uygulama çift kör plasebolu araştırmalarda etkisiz bulunmuş.
III.Lateks allerjisinin semptomlarının azaltmak için ilaçlar olmasına rağmen oluşmuş lateks allerjisinin tam tedavisi yoktur. Tip I reaksiyonlar diğer allerjik reaksiyonlar gibi tedavi edilir. Adrenalin ve H1 antihistaminikler, steroid ve H2 blokörler uygulanabilir.

Lateks yerine başka seçenek

Allerjk reaksiyonları önlemenin ve tedavisinin en etkin yolu allerjik reaksiyonu provake eden ajandan uzaklaşmaktır.
Neopren, nitril, stiren butidine lastik (SBR), butil ve vitron polimerleri doğal kauçuk yerine kullanılabilir.
Doğal lateks içeren araç ve gereçler etiketlenebilir

…