KİMYON

1 Giriş

Kimyon Cuminum cyminum L. ortalama 20-50 cm arasında boylanabilen ve dallanma özelliğine sahip tek yıllık,yazlık bir bitkidir.Kök yapısı fazla kuvvetli olmamakla beraber kazık kök yapısındadır.Bitkinin dal üzerinde çok sayıda ince ve parçalı kılsı yaprakları mevcuttur. Karakteristik olarak şemsiye şeklinde beyaz ve pembe renkli çiçekleri vardır.Bitki kendine döllek olmakla beraber %2-35 arasında yabancı döllenme özelliğine sahiptir. (Atal C.K.ve Kapur B.M. 1982)

Anavatanı Yukarı Mısır,Türkistan ve Doğu Akdeniz’dir.M.Ö.1550 yıllarında Mısır’da kullanılan tıbbi bitkiler listesinde kimyon adına rastlanmaktadır. Bugün dünyada İran, Hindistan, Fas, Çin, Güney Rusya, Endonezya, Japonya ve Türkiye’de yetiştirilmektedir.(Arslan 1984)

Türkiye’ nin Orta Anadolu bölgesinde ( Eskişehir, Sivrihisar, Polatlı, Konya ) kuru şartlarda yetiştirilir. Yerel olarak Avcar, Acem Kimyonu, Kemmon ve Zira, (Eskişehir:Sivrihisar) olarak adlandırılmaktadır.

Konya, Ankara, Denizli illerinde de tarımı yapılmakta olup son yıllarda Şanlıurfa ve Kayseri illerinde de tarımı yapılmaya başlanmıştır.

Meyvelerin (tohumlar) dış görünüşü 5-6 mm. uzunlukta, iğ biçiminde ve sarımsı esmer renkli taneler halindedir.Genellikle iki yarım meyveye ayrılmıştır.Her bir yarım meyvede,kolaylıkla görülen sarı renkli, 5 adet kaburga bulunur. Kaburgaların arası kahve renklidir. Üzeri seyrek tüylüdür.Tüyler 30 defa büyütme ile kolaylıkla görülebilir.Kuvvetli kokulu ve özel lezzetlidir. ( Baytop T. 1999 )

Kimyonun çeşitli şekillerde faydalanılan kısımları botanik anlamda meyve olup pratikte tohum olarak nitelendirilir.Birçok kullanım alanları vardır.Öğütüldüğünde yalnız başına baharat olarak kullanıldığı gibi et ve sos sanayinde de kullanılır. Ülkemizde daha çok sucuk ve pastırma imalatında kullanılmaktadır. Ortalama % 3 civarında uçucu yağ ihtiva etmekte olup Avrupa ülkelerinde uçucu yağı sabun ve deterjan sanayinde kullanılmakta, bazı ilaçların bileşimine koku verici ve aktif madde olarak girmektedir.

Midevi, gaz söktürücü, uyarıcı, idrar söktürücü ve terletici etkilere sahiptir.

Bunların dışında kimyon tohumlarından boya ve plastik sanayinde de faydalanılmaktadır. Ayrıca uçucu yağı alındıktan sonra arta kalan posası bazı ülkelerde hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.Bileşiminde sabit yağ,uçucu yağ, rezin vs. taşımaktadır.Uçucu yağ içinde bilhassa kuminal (% 50) bulunmaktadır. Uçucu yağ dışında % 10-23 sabit yağ, % 15-25 kadar da protein ihtiva etmektedir.(Kan Y.2001)

Kimyon uçucu yağının bileşimi, son yıllarda çeşitli araştırıcılar tarafından Gaz Kromatografisi ile incelenmiş ve yağında 37 değişik madde bulunmuştur.(Doğan ve ark. 1987)

Uçucu yağın bileşiminde cuminaldehyde, β pinene,γ–terpinene,ρ– cymene, p-mentha-1,3-dien-7-al, p-mentha-1,4-dien-7-al, p-mentha-3-en-7-al,thymol, carvakrol,linalool, limonene vd. bulunmaktadır. (Başer K.H.C. 1990)

Cuminum cyminum L.dışında Carum carvi L. (Umbelliferae) (Frenk kimyonu), Zygophyllum fabago L. (Zygophyllaceae) Karaman Kimyonu, Laser trilobum (L.) Borkh) (Umbelliferae) türlerinin olgun meyvaları da baharat olarak kullanılmaktadır, ancak ülkemizde bunların drogları doğadan toplanmakta olup tarımı yapılmamaktadır.(Baytop T.1999)

2.Kimyon Tarımı

2.1.İklim ve Toprak İstekleri

Karasal iklimin hakim olduğu Orta Anadolu Bölgesi kimyon bitkisi için önemli ekolojik avantaj sağlamaktadır.Sulanmadan yetiştirilen kimyonun yıllık yağış isteği 300-400 mm. civarındadır.Önemli olan bu yağış miktarının büyük bir kısmının bitkinin büyüme ve gelişme dönemine rast gelen ilkbaharda düşmesidir. Vegetasyon dönemi Mart ve Temmuz ayları arasındaki periyottur. Kimyon yetiştirilen bölgelerde özellikle kuru ve sıcak esen rüzgarlar su kaybını artırmakta ve kısa zamanda kurumasına sebep olmaktadır.

Hemen her türlü toprakta yetişmekle beraber aşırı killi ve nemli topraklardan hoşlanmaz. En uygun toprak yapısı kumlu,tınlı,tınlı – kumlu ya da kumlu killi topraklardır.Yetiştiği toprakların besin maddesi ve organik madde muhtevasının çok fazla olması gerekmez.Toprak pH’nın 7-8 civarında olması gerekir.

2.2.Toprak İşleme ve Tarla hazırlığı

Kimyon tohumları küçük olduğundan tohum yatağının çok iyi hazırlanması gerekmektedir.Genellikle buğdaydan sonra münavebe bitkisi olarak ekilmektedir.Anızların mutlaka bertaraf edilmesi gerekmektedir.Toprağa gömüldüğü taktirde yağışların bol olduğu yıllarda fusarium gelişmekte ve bitkiler kurumaktadır. Fusarium graminearium oluşmaması için anızın ortamdan uzaklaştırılması gerekmektedir.

Toprak ilkbaharda nemi kaçırılmadan 15 cm derinlikte yırtılarak sürülür, daha sonra toprak tavda iken diskharov ile 5-8 cm derinlikte sürülerek düzeltilir. Ekimden önce yeniden tırmıklanıp merdane ile bastırılarak ekime düzgün ekim alanı oluşturulur.

2.3.Ekim

Orta Anadolu şartlarında toprak ilkbaharda toprağın işlenebileceği tava geldiğinde ekilmesi uygun olur.Genellikle 15 Şubat-15 Mart arasında ekilir.Ekim mibzerle sıra arası 15-20 cm, sıra üzeri 1-2 cm ve ekim derinliği 2-3 cm olacak şekilde ekilir.Dekara 1.5-2.0 kg.tohum kullanmak yeterli olmaktadır.Bu konuda çalışmalar devam etmektedir.Tohumluk olarak selektörden geçirilerek 1.5-2.0 mm’lik eleğin üstünde kalan, çimlenme kabiliyeti % 95 ve üstünde olan kimyonları kullanmak verim artışı sağlar. Ekimle birlikte toprağın sıkıştırılması çıkışı kolaylaştırır.

Ekimle birlikte dekara 13 kg DAP verilmesi yeterlidir.Ayrıca üst gübrelemeye ihtiyaç duymamaktadır.

2.4.Yabancı Ot Kontrolü ve Hastalıklarla Mücadele

Kimyon tarlaları genellikle yabancı otlar çimlenmeden ekildiğinden yabancı ot mutlaka çıkmaktadır. Çıkış öncesi veya çıkıştan sonra yabancı otlar birkaç yaprak olunca uygun bir herbisitle ilaçlanmalıdır.

Çıkış öncesi Trifluralin %48 E.C. 200ml/da, toprağa 5-7 cm karıştırlır ve ekim yapılır. Prometryne %50 F.W. 200ml/da. Kimyon ekiminden önce çıkış öncesi Linuran % 47.5 W.P. 125 g-200 g. Çıkış sonrası geniş yapraklı yabancı otlara karşı Haloxyfop ethoxy ester % 12.5 E.C. 100 ml. çıkış sonrası dar yapraklı yabancı otlara karşı kullanılır.(Özer Z. ve ark.1997)

Kimyon bitkisinde tohum bağlama döneminde sıkça rastlanan Alternaria’ya karşı benomil grubu ilaçlar kullanılabilir.

…