Funguslar
1.1.FUNGUSLAR
Bitki patojeni mikrorganizmalar içerisinde en büyük grubu teşkil ederler. Bugün 100.000 den fazla fungus türü bilinmektedir. Bunun 10.000 den fazlası bitkilerde hastalığa neden olmaktadır. Eski deyimiyle mantarlar olarak bilinen funguslar,
İpliğimsi ve dallı gelişme gösteren,
Çoğu zaman spor taşıyan organlara sahip
Klorofilsiz mikroskopik derecede küçük eucaryotic canlılardır.
Fungusların bir kısmı
Bitkilerde olduğu gibi insan ve hayvanlarda da hastalığa yol açarlar.
Bir kısmı besin maddelerini küflendirip çürütürken sıcak kanlılara çok tehlikeli toksinlerde oluştururlar.
Besin maddelerinin yapımında ve aroma kazandırılmasında kullanılırlar. Örneğin bir fungus olan mayalar ekmek ve bira yapımında, küf funguslarından olan bazı Penicillium türleri peynirlerin aroma kazanmasında yararlanılırlar.
Funguslar bitkilerdeki gibi kendi besinlerini kendileri yapamazlar. Hetetroph canlılardır.
Çünkü hücrelerinde klorofil yoktur.
Funguslar bitkilerdeki gibi yaprak, kök ve gövde gibi farklılaşmış organlara sahip değildirler.
Ayrıca bir iletim sistemleri de yoktur. Genellikle iplik şeklindeki vücutları, uçtan uzunluğuna ve dallanarak büyür.
Fungusların vücudunu oluşturan diğer bütün organların da kaynağı olan temel yapıya “Thallus” veya “soma” denir.
Genellikle thallus’u meydana getiren organlar iplikçikler şeklindeki “hypha” (hif) dir.
Hiflerin toplu haline “mycelium” (miselyum) denir.
Hif hücreleri bazen birbirinden bir bölme (septum) ile ayrılır, bazen de hücreler bölmesiz olarak uzar gider.
Hücreleri bir bölme ile ayrılmış hiflere “bölmeli hif” denir. Bunlarda herbir hif hücresinde bir ve ya birden fazla hücre çekirdeği vardır ve bölmelerde hücreler arasında protoplazmik ilişkiyi sağlayan ve “por” adı verilen delikler vardır.
Bölmeli olmayan hiflere “bölmesiz hif” veya Coenocytic hif adı verilir. Bunlarda çekirdekler eşit aralıklarla sıralanmıştır.
Bazı yüksek funguslarda miselyumlar kalın kordonlar şeklinde hif demetleri oluşturur. Bu yapılara “rhizomorf” denir. Rhizomorflar kötü koşullara dayanıklıdır.
Fungusların bazı türlerinde miselyum, sıkı ya da gevşek dokulu yapılar meydana getirir. Böyle bir fungal doku
“plechtenchyma” adını alır. Bu fungal doku gevşek ise, “prosenchyma”, sıkı ise “pseudo-paranchyma” olarak adlandırılır.
Fungusların böyle gevşek ya da sıkı hif dokularından hem vegetatif (Örn. Sclerotium), hem de generatif organlar (Örn. Stroma) meydana gelir.
“Stroma”, üzerinde veya içinde fungusun sporlanma organlarının oluştuğu yapıdır.
“Sclerotium”, hiflerin bir araya gelerek sıkı bir yumak şeklini alan bir dinlenme organıdır.
Fungusların Bitki İçinde Yayılma ve Beslenmeleri:
Bitkilerde patojen olan funguslar konukçuların içinde ve üzerinde yaşama şekillerine göre
1- endoparazit
2- ektoparazit olarak ikiye ayrılırlar.
Ektoparazitler: Fungus hifleri genellikle yaprak üst yüzeyine yayılarak, yaprak epidermisinden özel beslenme organları olan Haustorium’ ları yardımıyla besinlerini temin ederler.
Endoparazitler: Endoparazitik funguslar doku içinde gelişirler. Doku içinde gelişme ya hücreler arasında veya hücrelerin içinde gerçekleşir.
Eğer hücreler içinde gelişiyorsa, fungus besin maddelerini hücre duvarından absorpsiyon yoluyla alır.
Hücreler arasında gelişiyorsa fungus hiflerinden hücre içerisine haustorium’ larını uzatır ve besinini sağlar.
Fungusun Morfolojisi:
Bir fungus hücresi biraz farklılık gösterse de gelişmiş bir bitki hücresine benzer.
En dışta bir hücre çeperi bulunur. Bu çeper polisakkaritlerden meydana gelmiştir. Bazı ilkel türlerde hücre çeperini oluşturan temel madde selülozdur. Yüksek formlu fungus türlerinde ise hücre çeperi selüloz ve ya diğer polimerleriyle karışık kitinden meydana gelmiştir.
Hücre çeperinin altında stoplazmayı çevreleyen 2 tabaka halinde zar vardır ki buna plasmalemma adı verilir. Hücre çeperi ve plasmalemma’ dan sonra sitoplazma gelir.
Sitoplazma içinde mitokondriumlar, vakuol, ribozom, endoplasmik retikulum, golgi cisimcikleri, lizozom, mikrozom, sentriol ve zarla çevrilmiş halde nucleus bulunur.
FUNGUSLARDA ÇOĞALMA:
Türün bütün özelliklerini taşıyan yeni bireylerin meydana gelmesidir. Funguslarda çoğalma eşeyli ve eşeysiz olmak üzere 2 şekilde meydana gelir.
Funguslarda eşeyli dönem, “teleomorph” olarak isimlendirilir. Eşeysiz dönem, “anamorph” olarak isimlendirilir.
1- Eşeysiz Çoğalma:
Vegetatif Çoğalma (Fragmentasyon): Bu çoğalma şekli bitkilerde görülen çelikle çoğalmaya benzetilebilir. Fungusların hiflerinin küçük parçalara ayrılması ve herbir parçanın yeni bir birey oluşturmasıdır.
Somatik yapı (tallus) nın bu şekilde parçalara ayrılmasıyla meydana gelen sporlara “tallospor” denir. İki şekilde gerçekleşir ve oluşan sporlara,
Chlamidospore ve Arthrospore adı verilir
…
