FONKSİYONEL GIDA NEDİR?

Fonksiyonel gıda bilimi mevcut sağlık durumunu korumak veya iyileştirmek ile hastalık riskini azaltacak koşulları oluşturmayı hedeflemektedir.

Sağlığa olumlu etkisi bulunabilecek gıdaların kategorize edilerek sağlık harcamalarını düşürmek amacıyla ulusal bir girişim olarak 1991 yılında Japonya’da FOSHU tanımı ortaya çıkmıştır.

Japonya’da Sağlık Bakanlığı tarafından ortaya koyulan tanıma göre fonksiyonel gıda; ‘belirli sağlık durumu için kullanılan gıdalar (FOSHU)’ olarak belirtilmektedir.

FOSHU (Foods for Specific Health Use) terimi ayrıca sağlık üzerine olumlu etkileri olan bileşenleri içeren gıdalar olarak belirtilirken, insan vücudu üzerindeki fizyolojik etkilerinin resmen kanıtlanmış olması gerekmektedir.

Bazı fonksiyonel gıdaların sağlık üzerine kısa dönemli etkileri olurken, diğer bir çoğu ise bazı hastalıkların etkilerini uzun dönemli azaltmakta etkili olabilmektedir.

FAO tarafından 2007 yılında yapılan tanıma göre; fonksiyonel gıdalar konvansiyonel gıdalara (içecek, gıda matrisi) benzer görünmeli, temel besleyici fonksiyonlarına ek olarak; biyolojik olarak aktif ve kronik hastalıkların riskini azaltma potansiyeli bulunan ve günlük beslenmenin bir parçası olarak tüketilebilen gıdalar olarak tanımlanmaktadır.

Bir gıdanın ‘fonksiyonel gıda’ olarak tanımlanabilmesi için, içerdiği yeterli besin öğelerinin yanı sıra insan vücuduna bir veya birden fazla hedef işlevi (fizyolojik fayda) olması ve hastalık riskini azaltması gerekmektedir. Buna göre bir fonksiyonel gıda;

• Doğal bir gıda olmalı,

• Gıdaya sağlık üzerine olumlu etkisi olan bir bileşen eklenmiş ve/veya gıdadan zararlı bileşenleri uzaklaştırılmış olmalı,

• Gıdanın bileşenlerinden bir veya birden fazlasının yapısı değiştirilmiş olmalıdır.

Bir fonksiyonel gıda; önemli miktarda doğal ekstraktlar, konsantreler veya doğal kaynaklardan ekstrakte edilen doğal bileşenler içermektedir. Burada doğal kaynak olarak bahsedilen organik gıda demek değildir!

Fonksiyonel gıda bir hap, kapsül veya herhangi bir besin takviyesi çeşidi değildir!

Normal bir gıda biçiminde tüketilebilir.

Sağlığa faydalı bir bileşen eklenmiş bir gıda olabilir. Örneğin bağırsak sistemi sağlığını korumak için sağlığa olumlu etkisi olduğu bilinen probiyotik bakterilerin ilave edilmesi gibi.

Bir veya birden fazla bileşenin yapısı sağlık üzerine olumlu etkileri sebebiyle kimyasal olarak değiştirilebilir. Örn. Allerjik olabilme ihtimalini azaltma amacıyla bebek mamalarında hidrolize protein kullanımı.

FONKSİYONEL GIDALARIN SINIFLANDIRILMASI

Fonksiyonel gıdalar işlevlerine göre;
• Vitamin ve mineralce zenginleştirilmiş,
• Kolesterol düşürücü,
• Diyet lifi,
• Probiyotik, prebiyotik, sinbiyotikler,
• Antioksidanlar,
• Fitokimyasallar,
• Şifalı bitkiler olarak gruplandırılabilir.

NUTRASÖTİK NEDİR?

• Nutrasötikler, gıdalar kullanılarak hazırlanan ancak hap, toz veya diğer tıbbi ilaçlar (gıda formunda olmayan) şeklinde tüketime sunulan ürünlerdir.

• Nutrasötik terimi; nutrition (beslenme) ve pharmaceutical (farmasötik/ilaç) kelimelerinin birleşimi/karışımı olarak ifade edilmektedir.

• Fonksiyonel gıdalar, nutrasötikler, besin destekleri, zenginleştirilmiş gıdalar, tasarım gıdalar terimleriyle oldukça sık karıştırılmaktadır.

FONKSİYONEL GIDALARIN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ

Fonksiyonel gıdaların insan vücudunda bazı olumlu hedef fonksiyonları yani biyolojik tepkileri olduğunu biliyoruz. Ancak fonksiyonel gıdaların insan fizyolojisi üzerine birçok önemli alanda etkili olduğu belirtilmektedir. Bunlar;
• Erken gelişim ve büyüme,
• Basit metabolik işlemlerin düzenlenmesi,
• Oksidatif strese karşı savunma,
• Kardiyovasküler fizyoloji,
• Gastrointestinal fizyoloji,
• Bilişsel ve ruhsal sağlık,
• Fiziksel performans ve zindelik.

…