Takım: Rosales
Familya: Rosaceae
Alt familya: Rosoideae
Cins: Rubus
Türler: Rubus fruticosus (kültür böğürtlenleri)

Kromozom sayısı: n=7 ve katları
—Sürgünlerin üzeri ucu kıvrık sert dikenlerle kaplı
—Üstü parlak , koyu yeşil kenarları testere gibi dişli yapraklar (palmat yaprak tipi-beşli yapı!!)
—Yaprakların altı gri-yeşil renkli ve beyaz tüylerle kaplı
—Çiçek yapısı
—Rubus’larda temel kromozom sayısı n=7 dir
—Rosaceae çiçek yapısı görülür.
—Çiçek formülü S5P5A∞G∞
—Haziran -temmuz aylarında açan çiçeklerinin rengi beyazdan kırmızıya kadar değişir.
—Bu çiçekler yaz sonuna doğru olgunlaşır
—Böğürtlen bitkisinin çiçeklenme periyodu uzundur. Bitki üzerinde, hem çiçek hem de meyveleri bir arada görülebilir.
—Böğürtlenlerde tozlanma arılar vasıtası ile olmaktadır
—ÇEŞİT SEÇİMİ
—Çeşit bulunduğu iklim ve toprak özelliğine uygun
—Verimli
—Pazarın aradığı
—Yola ve taşımaya dayanıklı olmalıdır
—Değerlendirme şekline uygun (sofralık, sanayilik, işleme vb)
BOYSENBERRY
—Koyu renkli yapraklara sahiptir, olgunlaşması ise biraz geçtir. Meyveleri uzun konik, iri (3 cm uzunluğunda, 8 gr ağırlığında) siyaha yakın mor renktedir. Mükemmel derecede aromalı ve büyük çekirdeklidir. Ayrıca boysen meyvelerinin sap kısmı çekilerek koparıldığında aynı ahudududa olduğu gibi boşluk kalmaktadır. Verimi oldukça yüksektir. Gerek sofralık gerekse soğuk dondurmaya elverişlidir. Dondurmaya elverişli olduğu için oldukça yaygındır.
—APACHE
—Bitki kuvveti orta derecededir ve verimli bir çeşittir. Meyve büyüklüğü uzun – koniğimsi bir yapıdadır. Meyveleri siyah, parlak ve alımlıdır. Orta derecede sürgün vermektedir. Sofralık tüketiminin yanında dondurma sanayinde de oldukça kullanılan bir çeşit
—NAVAHO
—Bitkileri dik olarak gelişen Navaho’nun bitkileri orta kuvvettedir. Orta mevsimlidir. Sert meyveleri, orta büyüklüktedir ve oldukça lezzetlidir. Raf ömrü oldukça uzundur, 14 – 21 gün dayanabilir. Turuncu pas hastalığına dayanıklıdır.
—KIOWA
—Bitkileri orta kuvvettedir. Meyveleri oldukça büyüktür ve serttir. Yaklaşık 10–12 gr ağırlığındadırlar. Meyve verme zamanı uzun bir süreye yayılmıştır. Turuncu pas hastalığına ve soğuklara dayanıklıdır
—DEWBERRY
—Avrupa ve Asya’da geniş bir yayılma alanına sahiptir. Sürünücü bir bitki yapısına sahip olan Dewberry’ye TARLA BÖĞÜRTLENi de denmektedir. Meyveleri büyük olmamakla beraber parlak bir görünüme sahiptir

—ARAPAHO
—OLALLIE BLACK
—CHESTER
—THEDOR REIMERS
— MARION
—BLACK SATIN
—THORNFREE
—WILSON FRÜHE
—THORNLESS EVERGREEN
—YOUNG
—DARROW
—HULL THORNLESS
—EKOLOJİK İSTEKLERİ
İKLİM
Sıcaklık ve kuraklığa ahudutlarından daha fazla dayanıklıdırlar.,
Kış ve ilkbahar donlarına karşı daha az dayanıklıdır.
Genel olarak en uygun iklim yazları serin ve hasat zamanı yağmur olmayan, kışları ılık geçen yerlerdir. Yazları sıcak, kurak ve rüzgarlı gecen yerlerde vejetatif gelişme geriler meyveler küçük ve çekirdekli olurlar. Hasattan önce çok sıcak hava olması meyvelerin olgunlaşmadan yumuşamasına sebep olur. Olgunlaşma zamanı kuru ve kışın soğuk rüzgarlarının estiği yerlere rüzgar kıran tesisi edilmesi gerekir.
Kış aylarında (-20,-25 ) dereceye kadar soğuklara dayanır.
Soğuklama ihtiyacı 7 derecenin altında 800-1700 saattir.

Değişik iklim şartlarına daha kolay adapte olma özelliğindedir.
Soğuk zararı ile donan dallar yerine köklerden yeni sürgünler çıkar ancak o yılın ürününü almak mümkün olmaz
—Toprak
—Böğürtlen yetiştiriciliği organik maddelerce zengin, derin, geçirgen, hafif veya orta bünyeli, su tutma kapasitesi yüksek topraklarda başarılı şekilde yapılır.
—Toprak reaksiyonu hafif asit veya nötr (pH = 6-7) olmalıdır.
—Toprak derinliği en az 1 metre olmalıdır.
—Kök sürgünleri
—Böğürtlen bitkisinin kök boğazı ve kökte bulunan gözlerden her yıl yeni sürgünler çıkmaktadır. İlkbaharda topraktan çıkan sürgünler gelişme mevsimi boyunca büyürler. Geç sonbaharda yapraklarını döktükten sonra erken ilkbahara kadar bunlar köklü olarak sökülür ve fidan olarak kullanılırlar. Kışları sert geçen bölgelerde ilkbaharda söküm daha uygundur.
—Uç daldırma!!!
—Dikensiz sürüngen böğürtlen tipleri sadece uç daldırması ile çoğaltılmaktadır!!!.
—Dikensizliğin devamı için sonbaharda sürgünün uç kısmının köklendirilmesi gerekir. Kökten çıkan sürgünler daima dikenli olmaktadır. Dikensiz çeşitlerin çoğaltılmasında büyük dikkat gerekmektedir.
—Yaprak-göz çelikleri
—Gerek dikine gerek yatık büyüyen böğürtlen tipleri ilkbaharda körpe, yapraklı sürgünlerden alınan yaprak ve göz çeliklerinin yüksek nemde ve özellikle sisleme yöntemi altında köklendirilmeleriyle kolayca çoğaltılabilirler. Böyle çeliklerin köklendirilmeyi uyarıcı kimyasal maddelerin (hormonlar) uygulanmasıyla köklenme oranında daha sağlıklı sonuçlar alınabilmektedir.
— Kök çelikleri
—Kök çelikleri sonbaharda yaprak dökümünden, ilkbaharda gözlerin sürmesine kadar geçen dinlenme döneminde alınırlar. 2 mm den 10 mm ye kadar değişen kalınlıklarda kök parçalarından yararlanılır.
—Çelikler 10-18 cm boyunda hazırlanırlar. Kök parçalarının alınıp çelik yapılmaları ve dikilmelerine kadar, çok nemli ortamlarda tutulmaları ve kurumalarının önlenmesi gerekir.
—Çeliklerin dikildiği yer hafif bünyeli, organik ve ticari gübrelerle zenginleştirilmiş olmalıdır. Bu çelikler üzerindeki gözler ilkbaharda sürer ve yaz boyunca gelişerek sonbaharın sonlarında dikime hazır fidan haline gelirler.
—Doku kültürü
—Kontrollü şartlarda sağlıklı olarak büyütülen ana bitkilerin büyüme noktalarından 0.1-0.3 mm kadar küçük parçalar alınarak sterilize edilmiş tüplerde özel besin ortamlarına konulurlar
—Sıcaklık, nem ve ışık yönünden en iyi şartların sağlandığı büyüme odaları veya dolaplarında bu parçacıklar içinde bulundukları özel ortamda çoğalır ve küçük bitkicikler oluşur. Bunlar belirli bir süre sonra alınarak küçük saksılara daha sonrada büyük saksılara alınıp dış şartlara alıştırılarak büyütülürler.
—BAHÇE TESİSİ
—Böğürtlen bahçeleri geç sonbahar (Kasım – Aralık) yada kış aylarında tesis edilir. Dikim ilkbaharda Şubat-Nisan ayları arasında yapılır.
—Dikimde sıra arası 3.0-3.5 m iken sıra üzeri mesafeler dik veya yatık gelişen tiplere göre değişir. Dik gelişen çeşitler sıra üzerinde 1.0-1.20 m aralıklarla dikilerek çit şeklinde terbiye edilirler.
—Yatay veya yarı yatay gelişen çeşitlerde sıra üzerinde 2.0-2.5 m mesafe bırakılır.
—Dikimi yapılacak fidanların kök tuvaleti yapılır, yaralı ve çok uzun kökler kesilir.
—Dikimi yapılacak bahçelerde fidan çukurları önceden işaretlenir ve 40-50 cm genişlik ve derinlikte açılır. Önceden hazırlanmış toprak gübre karışımı harç ile doldurulur. Çukur tabanı ayakla bastırılarak fidan buraya dikilir
—Fidan dikimi fidan kök boğazı tamamen toprak içinde kalacak şekilde ayarlanır. Dikimden sonra can suyu verilir.
—Fidanın tepesi 20-30 cm den kesilir.

BUDAMA
—Böğürtlenlerde budama üç safhada yapılır
—1- Yazın Tepe Alma : Dik büyüyen böğürtlenlerde dallar 60-75 cm ‘ yi bulunca tepe alması yapılır.
—2- Meyve Veren Dalların Kesilmesi: Böğürtlenlerde toprak altı organları çok yıllık , Taç kısımları 2 yıllıktır.Birinci yıl dallar olgunlaşır, ikinci yıl meyve verdikten sonra kururlar. Dallar meyve verdikten sonra kesilmesi uygundur. Bu işlem hasattan hemen sonra yapılacağı gibi, dinlenme döneminde de yapılabilir.
—3- Kış Budaması : Kış sonu ve ya ilkbahar başında yapılır.
—Kış budamasında dik büyüyen böğürtlenlerde gelişmesi en kuvvetli sürgünler seçilerek iyi olan 4-5 yeni dal seçilerek zayıf ve yere yakın dallar olan diğer dallar budamayla çıkarılır.
—Aynı zamanda ana dallar 190-195 cm yükseklikte bırakılır. Yan dalların ilk 40-45 cm leri kesilir.
—
—TERBİYE
— Yatık büyüme gösteren böğürtlen çeşitlerinde terbiye değişik destek sistemleri kullanılarak yapılmaktadır.
—Destekler 120-150 cm boyunda sağlam kazık veya direklerden yapılabilir. Bu direklere farklı sayı ve şekilde tel çekilerek sürgünler bu tellere bağlanır.
—Telli terbiye sistemleri hem hasadın kolay yapılmasını sağlamakta hem de verimliliği artırabilmektedir.
—Böğürtlenlerde en yaygın telli terbiye sistemi iki telli yatay sistem olup sıra üzerinde 4.5-6.0 m aralıklarla dikilen kazıklar arasına gerilen tellerle oluşturulmaktadır. İlk tel yerden 1.0 m yükseklikten çekilirken diğer tel 1.5 m’den çekilmektedir.

—GÜBRELEME
—Gübre miktarı toprak ve yaprak analizlerine göre belirlenir.
— Her yıl azotlu gübre uygulaması yapılmalıdır.
—Arazi hazırlığı sırasında taban gübrelemesi yapılır. Bu gübreleme ilk yıl için yeterlidir.
—İkinci ve daha sonraki yıllar 5.6-11.2 kg/da saf azot olacak şekilde gübreleme yapılmalıdır.
—Hayvan gübresi iyi bir azot kaynağı olduğu kadar toprak organik madde miktarını da artırır. Bu amaçla 2.0-2.5 ton/da çiftlik veya 500-750 kg/da tavuk gübresi verilmelidir.

—Böğürtlen meyve türleri içerisinde meyvesi en hassas olanlardan biridir. Bu nedenle kısa zamanda bozulabilen ve hızlı tüketilmesi gereken bir meyvedir. Bu nedenle böğürtlen hasadı, ambalajı ve taşınmasında çok titiz davranmak gerekmektedir.
—Toplamada gecikme, meyvenin yumuşaması normal rengini kaybederek daha koyu renk alması ile anlaşılır. Derin dondurma ve gıda sanayi için böğürtlen tipik rengini aldıktan sonra hasat edilmelidir.
—Böğürtlen meyveleri hasat olumuna geldikten sonra sabah erken saatlerde hasadı yapılmalıdır. Haftada 2-3 defa hasadı yapılmaktadır. Sıcak ve kuru havalarda daha sık hasat edilebilir. Böğürtlen hasadı için günün serin saatleri tercih edilmelidir. Genellikle sabah 8-10 arası en uygun saatlerdir. Hasat edilen meyveler en kısa zamanda serin, gölge bir yere taşınmalı, mümkünse hemen soğuk depoya konulmalıdır.
—Gıda endüstrisi kuruluşlarına işlenmeye gönderilecek meyveler 0.5-1.0 kg’lık kutulardan, 3-5 kg’lık küçük kasalara kadar doğrudan toplanır. Bu kapların seçiminde alıcı fabrikanın talepleri göz önünde bulundurulmalıdır.
—Taze olarak pazarlanacak meyveler 100, 250 veya 500 g’lık küçük plastik kaplara toplanır, bu kaplar ile büyük kasalara dizilerek bu şekilde nakliyeye hazır duruma gelmiş olur. Ambalaj kaplarının altı ezilen meyve suyunun akabilmesi için mutlaka delikli olmalıdır. Aksi halde alt taraftaki meyveler hemen çürürler. Hasat edilen bu meyveler en kısa zamanda serin bir yere alınmalıdır.
—Böğürtlen meyvelerinin uzun süre taze olarak muhafazaları genel olarak düşünülemez. Ancak olağanüstü durumlarda 0.5 ° C veya 0 ° C’de %85-90 oransal nem koşullarında 5-7 gün süreyle depolanabilir. Muhafazayı kısıtlayan en önemli faktör meyvelerin çürümeleridir
Bögürtlenin besin değeri
—
Bögürtlenin insan sağlığına faydaları
—İyi bir antioksidandır. Vücuttaki zararlı maddelerin temizlenmesine yardımcı olur
—Tansiyonu düşürür ve bedeni güçlendirir
—Yaprakları kaynatılarak suyu ile gargara yapılırsa, diş eti ve bademciklerdeki iltihaplara iyi gelir
—Her gün yenen bir avuç böğürtlen kanserden korur
—Kurutulmuş yapraklarından yapılan şurubunun kanı temizleyici etkisi vardır.
—Düzenli yenen böğürtlen yaşlılıktan kaynaklanan hafıza kayıplarını önler.
—Olgun böğürtlen idrar söktürücüdür ve kabızlığa iyi gelir.
—MEYVENİN DEĞERLENDİRİLMESİ

—Krema ile veya diğer meyveler ile birlikte hazırlanan meyve salatası şeklinde tüketilir.
—Böğürtlen meyveleri pasta endüstrisinin aranan meyvelerindendir.
—Meyveler kurutularak değişik şekillerde kullanılmak üzere (meyve çayı gibi) uzun süre saklanabilirler.
—Böğürtlen meyveleri meyve suyu, konsantre ve likör olarakta kullanılmaktadır.
—Reçel, marmelat, jöle ve şekerleme endüstrisinde
—Son yıllarda hızla gelişen ve tüketimleri artan dondurma ve meyveli yoğurt üretiminde de yaygın olarak kullanılmaktadır

…