Antibiyotikterimi bakteri, mantar ve aktinomisetler gibi canlı mikroorganizmalar tarafından meydana getirilen, bakterinin gelişmesini engelleyen veya onları öldüren kimyasal bir madde olarak tanımlanır.
Hayvanlara uygulanan ilaçların bazıları vücutta parçalanarak etkisiz hale gelirken, bazıları ise son derece yavaş ayrışarak, giderek artan miktarlarda vücutta (özellikle böbrek ve karaciğerde) birikmeye başlarlar. Sonuçta tüketicinin besin zincirine katılarak tüketici sağlığını olumsuz etkilemektedirler.
ANTİBİYOTİKLERİN SINIFLANDIRILMASI
Beta-Laktam
Antibiyotikler : Penisilinler, Sefalosporinler
Aminoglikozid Antibiyotikler
Makrolid Antibiyotikler
Tetrasiklin Antibiyotikler
Kloramfenikol Antibiyotikler
Linkozamid Antibiyotikler
Polipeptid Antibiyotikler
Florokinolon Antibiyotikler
Nitrofuran Bileşikler
İmidazol Bileşikleri
Rifamisin Antibiyotikler
Sulfonamidler
KALINTI
Hastalıkların sağaltımı, önlenmesi ve kontrolü ile gelişmenin hızlandırılması amacıyla doğrudan, yeme ya da suya katılarak uygulanan ilaç veya diğer kimyasal maddelerin kullanılmalarını takiben hayvanın doku ve organlarında biriken metabolitler, ilaç ya da kimyasal madde miktarı kalıntı olarak tanımlanır.
KALINTI SEBEPLERİ
Gereğinden fazla ilaç ve kimyasal madde kullanılması (doz aşımı). Antibiyotik kullanımının anlaşılmasındaki eksiklikler (bilinçsiz kullanım). İlaç uygulanan hayvanların belirli bir süre geçmeden veya bekletilmeden kasaplık olarak kesilmesi ya da böyle hayvanlardan elde edilen besinlerin tüketilmesi. Tedavideki inek ve sağlıklı ineklerin sağılmasında aynı sağım aletlerinin kullanılması. Tedavisi devam eden ineğin sütünün sağlıklı ineklerden elde edilen süt ile karıştırılması. Yeni satın alınan ineklerin tedavide olduklarından haberdar olmamak.
KALINTI SEBEPLERİ
Yeterli kayıt tutmada eksiklikler. Hayvanlarda ruhsatsız ilaç kullanılması. Prospektüs ve Veteriner Hekimin talimatına uyulmaması. Hatalı ilaç, müstahzar ve formülasyon seçilmesi. İlaçlı yemlerin hazırlanma hataları. Yasal arınma süresine dikkat edilmemesi. Tedavisi bitmiş ama atılım süresi devam eden ineklerin sütlerinin kullanılması.
ARINMA SÜRESİ
Tedavi edici ve koruyucu olarak uygulanan ilaçların kullanılması süresinde ve uygulamanın kesilmesini takiben belli bir süre, ilaç kalıntıları süte yansır. Arınma süresi besin değeri olan organ ve dokularda ilaç veya kimyasal madde kalıntılarının, tüketiciler için güvenli bir düzeye inene kadar ilaç uygulanan hayvanların kesilmeme veya ürünlerinin kullanılmama süresidir.
ARINMA SÜRESİ
Sütte Maximum Kalıntı Limiti (MRL) Belli Olan Gruplar
Sülfanamid grubuna ait tüm maddeler-100µg/kg
Betalaktamlar-4-30 µg/kg
Makrolitler-40-50 µg/kg
Kinolon-100 µg/kg
Amoksisilin-4 µg/kg
Tetrasiklin-100 µg/kg
Streptomisin-200 µg/kg
Kloramfenikol ve Nitrofuran hiçbir seviyede bulunmaması gerekir.
İlaç Kalıntılarının Yol Açabileceği Olumsuzluklar
İlaç Alerjisi
Farmakolojik ve Toksikolojik Etki
Karsinojenik, Teratojenik ve Mutajenik Etki
Cinsiyet Özelliklerinde Değişme
Dirençli Bakteri Suşlarının Ortaya Çıkması
Gıda Üretimi Hataları
Tüketicilerde Sindirim Sistemi Bozuklukları ve Gıda Zehirlenmeleri
İLAÇ ALERJİSİ
Dirençliliği Hazırlayan Faktörler
Antibiyotiklerin yeterli miktarda ve sürede alınmaması
Uygun antibiyotiklerin seçilmemesi
ANTİBİYOTİK KALINTILARININ NEDEN OLDUĞU EN ÖNEMLİ HALK SAĞLIĞI SORUNLARINDAN BİRİSİ DE İNSANLAR İÇİN PATOJEN OLAN BAKTERİLERDE DİRENÇ GELİŞİMİDİR.
Antibiyotiklere Direnç Geliştiren Başlıca Patojenler
Salmonella typhimurium
Campylobacter spp.
Listeria monocytogenes
E. coli
Staphylococcus aureus
Enterococcus
Gıda Endüstrisinde Üretim Hataları
Starter kültürler süt ürünlerinin üretiminde kullanılan mikroorganizmalardır. İşlevleri; laktozdan laktik asit üreterek lezzet, tat, koku oluşumunu sağlarlar, proteolitik ve lipolitik
etkinlik gösterirler ve istenmeyen organizmaların üremesini engellerler.
Antibiyotik kalıntıları ise asitlik ilerlemesini ve pıhtı oluşumunu
engelleyerek üretim esnasında büyük problemlere neden olmaktadır.
Hayvansal kökenli gıdalarda bulunan antibiyotik kalıntıları çeşitli patojen mikroorganizmaları baskı altında tuttuğu için; bu tür gıdaların bakteriyolojik laboratuvar analizlerinde yanlış değerlendirilmelerine neden olmaktadır.
Gıdalarda Antibiyotik Kalıntılarını Engellemenin Yolları
Hayvansal kaynaklı gıdaların antibiyotik kalıntılarından arınması için başlıca önlem antibiyotik kullanımını azaltma yollarıdır.
Antibiyotikler sadece hastalıkların tedavisinde kullanılmalı, profilaktif ve gelişmeyi artırıcı amaçla antibiyotik kullanımı önlenmelidir.
Antibiyotik kullanıma ilişkin yasaklara titizlikle uyulmalıdır.
Hayvanlarda kullanılan antibiyotiklerin insan hekimliğinde kullanılan antibiyotiklerle aynı olmamasına ve dolayısıyla çapraz rezistans oluşmamasına dikkat edilmelidir.
İlaçların tedavi düzeyinin altındaki dozda dozlarda kullanımı sınırlandırılmalıdır.
İyi bir bakım, besleme yapılmalı ve barınak koşulları iyileştirilmelidir.
Öngörülen diğer koruyucu hekimlik yöntemleri kullanılarak antibiyotik kullanmayı gerektirmeyecek şekilde hareket edilebilir.
Antibiyotik satışlarının kontrol altına alınması ve izlenmesi de bir diğer koruyucu önlem olabilir.
Aşısı olan hastalıklar için, aşılama yapılmalıdır.
Onaylanmış ve izinli ilaç kullanılmalıdır.
İlaçların etiket talimatına uyulmalı, gerekli durumlarda Veteriner Hekim rehberliğinde ilave kullanımda bulunulmalıdır.
Gıdasından yararlanılacak hayvanlara antibiyotikler uygulandıktan sonra gerekli bekletme sürelerine uyulmalıdır.
Antibiyotiklere ilişkin gıdalarla alınabilecek günlük kabul edilebilir limitlere uyulmalıdır.
Ulusal ve uluslararası regülasyonlarda tespit edilmiş kırmızı et, süt gibi hayvansal gıdalarda bulunabilecek en yüksek kalıntı miktarlarının (MRL) aşılmasına izin verilmemelidir.
Tedavideki hayvanların sütleri ayrı ekipmanla sağılıp ayrı kovalara alınmalıdır.
Sağlam bir Veteriner Hekim müşteri ilişkisi kurulmalıdır.
Tedavi edilmiş inekler için antibiyotik kalıntı görüntüleme testleri uygulanmalıdır.
Sürüde sağlık ve yönetim programı uygulanmalıdır.
Etkili kayıt tutma sistemi kurulmalıdır.
Personele yönelik eğitim programı uygulanmalıdır.
Teşvik programları yapılmalıdır.
İlaç kalıntısı içermeyen süt, et, yumurta ve diğer hayvansal ürünlerin üretimi sağlanmalıdır.
İnsan ve hayvanlarda besin maddesi olarak kullanılan tüm ürünler kalıntı içeriği açısından denetlenebilmelidir.
Hayvansal gıdalardaki kalıntıların önlenmesi aşağıdaki dört birimin üzerlerine düşen görevleri yerine getirerek, birlikte hareket etmeleri ile sağlanabilir.
Veteriner Hekimler
Hayvan Yetiştiricileri ve Gıda Üreticileri
İlaç İmalatçıları-Dağıtıcıları-Satıcıları
Kamu Kurumları
Veteriner Hekimler
–İlaçları gerekli olduğunda kullanmalıdırlar.
–Ruhsatsız ilaç kullanmamaya dikkat etmelidirler.
–İlaçların etiketine ve koruyucu programa uymaları, ilaç israfından kaçınmaları, etiket dışı ilaç kullanmamaları gerekmektedir.
–Artakalan ilaçların saklanmasına, tekrar kullanılmasına ve imhasına dikkat etmelidirler.
–Gıda elde edilen hayvanlarda kullanılması tehlikeli ve yasak ilaçlara, ilaç kullanılan hayvanlarda kesim öncesi bekletme sürelerine dikkat ederek kalıntıların tüketicilerdeki olası etkilerini göz önüne almalıdırlar.
Veteriner Hekimler İlaç uygulanan hasta hayvanlarla sağlam hayvanların ayrılmasına önem göstermeli ve uygulanan ilaç kayıtlarını eksiksiz tutmalıdırlar.
Böylece yoğun hayvan populasyonuna sahip entegre üretim yerlerinde tedavi uygulanan hayvanlardan elde edilen ve tüketilmemesi gereken hayvansal ürünlerin yanlışlıkla tüketime sunulması önlenmiş olacaktır.
Kalıntılarla ilgili ulusal kanun ve düzenlemeleri takip ederek uygulamalıdırlar.
Hayvan Yetiştiricileri ve Gıda Üreticileri
Hayvanlarda ilaç kullanımı ve dağıtımı gelişi güzel yapılmamalı, veteriner hekimin önerdiği şekilde uygulanmalı ve sağaltım kayıtları tutulmalıdır.
İlaçla ilgilenen diğer kurum ve kuruluşlar (yetiştirici birlikleri, zirai ilaç bayileri, kooperatifler vb. kuruluşlar) esas görevleri dışında ilaç pazarlaması/dağıtımı yapmamalıdırlar. Gerekli eğitimler düzenlenmelidir. Ticaret ahlakı ve toplumsal değerlere önem veren, insan sağlığına saygılı, bilinçli, rekabet ortamında kaliteden taviz vermeyen, dürüst bir yetiştirici, gıda ve ilaç üreticisi olunmalıdır.
İlaç İmalatçıları Dağıtıcıları Satıcıları
Yetkisiz yerlere ilaç dağıtımı ve satışı yapılmamalı, ruhsatsız ve kaçak ilaçların satışı engellenmeli, prospektüs ve etiket bilgilerine dikkat edilmeli, ilaç tanıtım toplantıları yapılmalı, tanıtım broşürleri dağıtılmalı, ilaçta spot piyasa oluşmasına izin verilmemelidir.
Kamu Kurumları Ulusal gıda güvenliği stratejik planı, ulusal kalıntı kontrolü ve izleme planı, ilaçların vücuttan arınma sürelerine uyulmasının sağlanması, ruhsatsız, tehlikeli ve yasak ilaçlar listesinin güncellenmesi, ilaç kalıntısı bildirim listelerinin takibi ve etkili hukuki düzenlemeler yapılmalıdır.
Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Kamuda, özel sektörde ve serbest olarak çalışan Veteriner Hekimler için sürekli eğitim programları ve meslek içi eğitimler düzenlenmelidir. Sorumluluk ve yetki sahibi, etik kurallardan kesinlikle taviz vermeyen, hekimlik bilgisi yeterli,
ilacı “ilaç gibi” kullanabilen, mesleği ile ilgili sürekli bilgi akışına sahip ve yönlendirebilen Veteriner Hekim yetiştirilmelidir.
Sütte Antibiyotik Kalıntılarının Tanımlanması Ve Miktarının Belirlenmesi
Kalitatif metotlar, X-ray kristalografi, nükleer magnetik rezonans (NMR) spektroskopi ve mass spektrometri (MS)’dir.
Kantitatif metotlar ise, mikrobiyolojik testler, radyokimyasal testler, radioimmunassay, enzim immunoassay, fluoroimmunoassay ve diger immunoassay metotlar, Spektrofotometrik ve separatif olmayan metotlar ise, likit
kromatografisi (LC), gaz kromatografisi (GC), ince tabaka kromatografisi (TLC), yüksek basınçlı likit kromatografisi (HPLC), ve kapillar elektroforezdir (CE).
