MİKROSKOPLAR Küçük nesnelere ait görüntüleri ayrıntılı bir şekilde inceleyecek kadar büyüten araçlardır. Mikroskoplar bugün modem bilimin birçok dalında tanı ve araştırma amacıyla kullanılmaktadır. Değişik teknik özellikler gösteriyor olmalarına karşılık sonuçta amaçları aynı olup incelenecek objeye ait görüntüyü büyülterek gözün retinasına, bir fotoğraf plağına veya bir ekrana iletmesi esasına dayanır. Resim 1 Binoküler ışık mikroskobu 3.2.15.1. KLASİK IŞIK MİKROSKOBU Işık kaynağı olarak ister güne. ışığının, ister bir lamba ışığının görülebilir dalga boyunun (4000-7000 A°), büyültücü elemanı olarak da cam mercek sistemlerinin kullanıldığı mikroskop türleridir. Işık mikroskoplarının yapı ve kullanım özelliklerini esas kısımlarına göre inceleyelim. Resim 2 Kondansör Tabla; üzerine inceleyeceğimiz preparatı yerleştirdiğimiz, ortası kondansörden gelecek ışığı geçirmek üzere delik olan, düz kısımdır. Preparat bazı mikroskoplarda iki mandal yardımıyla tabla üzerine tutturulduktan sonra el yardımıyla hareket ettirilir. Daha iyi olanlarda tabla üzerinde Şaryo denilen bir parça takılıdır (Resim 34). Şaryo üzerinde tespit

edilen preparatı dişli sistemi yardımıyla yatay eksende öne ve arkaya, sağa ve sola hareket ettirerek tabla üzerinde dolaştırır. Şaryonun ikinci bir özelli.i, üzerinde bulunan milimetrik bir cetvel sayesinde bir preparattaki alanın ikinci kere bakılmak istendi.inde kolayca bulunmasına yardımcı olmasıdır. Resim 3 Şaryo Makro ve mikro ayar vidaları görüntü için netlik ayarı yapmamızı sağlar. Görüntünün net bir şekilde alınabilmesi için preparat ile objektiflerin birbirine yaklaştırılıp uzaklaştırılarak ayarlanması gerekir. Bu i.lem için bazı mikroskoplarda preparatın üzerine kondu.u tabla dikey eksende hareketlidir. Yani preparatı objektife yaklaştırıp uzaklaştırarak görüntüyü elde etmemizi ve netleştirmemizi sağlar. Bazı mikroskoplarda ise ucunda obj ektiflerin takılı oldu.u optik tüp dikey eksende hareketidir. Her iki şekilde de bu hareketler dişli sistemlerine kumanda eden makro ve mikro ayar düğmeleri ile sağlanır. Makro ayar düğmesi görüntüyü yakalamak için kullanılırken mikro ayar düğmesi görüntünün netleştirilmesi için kullanılmaktadır. Bu kumanda düğmeleri bazı mikroskoplarda yan tarafta ayrı ayrı iken, bazı mikroskoplarda birbiri üzerine monte edilmiş olarak bulunmaktadır. Objektifler mikroskopta büyültmeyi sağlayan mercek sistemleridir. Optik tüpün alt kısmında dönen bir tabla üzerinde 3-5 adet takılı olarak bulunur. Tabla döndürülerek istenilen büyütmeyi sağlayacak objektif seçilir. Objektiflerin üzerinde büyültme miktarları yazılıdır. Işık mikroskoplarında en büyük büyültmeyi sağlayan obj ektif 100 ‘lüktür. Bu obj ektifle çalı.mak için de immersiyon yöntemine başvurmak gerekir. Objektifler büyüdükçe çalışma alanı daralacağından obj ektif ve preparatların korunması açısından incelemeye daima küçük büyültmelerden bağlamak, alan bulunduktan sonra ortaya getirilerek bir büyük büyültmeye geçmek gerekir, incelenecek preparat eğer bir lamelle kapatılmış ise lamelli yüzeyin daima üste gelecek şekilde konulmasına dikkat etmelidir. Eğer bu duruma uyulmazsa büyük büyültmelerde görüntü elde etmemiz olanaksızdır. Çünkü bu defa obje ile objektif arasına lam girecektir. Lam lamele oranla çok daha kalın oldu.undan kırılma çok daha fazladır. Fazla kırılan bu ışık büyük objektifler tarafından alınamaz. Bu durumda görüntü almaya çalışırken

objektif ve preparatların zarar görmesine neden olabiliriz. Eğer incelemede immersiyon yağı kullanılıyorsa çalışmanın bitiminde bu yağ objektif üzerinden mutlaka temizlenmelidir, immersiyon yağının objektif üzerinde uzun süre kalarak kuruması o objektifin kullanılamaz hale gelmesine neden olmaktadır. Resim 4 Değişik boyda objektif ve filtreler Oküler, optik tüpün üst ucunda bulunan, objektiften gelen görüntüyü tekrar büyültüp düzelterek göze ileten mercek sistemine denir. Oküler üzerinde de büyültmeyi gösteren sayılar bulunur. Mikroskobun büyültmesi, kullandığımız objektifin büyültmesi ile oküler büyültmesinin çarpımına eşittir. Mikroskop üzerinde tek oküler varsa monoküler mikroskop adını alır. Eğer objektiften gelen görüntü iki gözle birden incelemeye izin verecek şekilde iki ayrı oküler sistemine birden iletiliyorsa binoküler mikroskop denir. Binoküler mikroskoplarda incelemeye başlamadan önce iki ayarlamanın yapılması gerekir: Birincisi okülerler arası mesafenin ayarlanmasıdır insanlarda pupillalar arası mesafe farklı olabilir. Mikroskobu kullanacak kişi iki oküleri birbirine yaklaştırıp uzaklaştırarak bu mesafeyi ayarlar. Sonuçta her iki gözle bakıldığında görüntü alanının tek ve düzgün bir yuvarlak olarak görülmesi gereklidir. İkinci ayarlama her iki gözünün görmesi aynı olmayan kişiler için önem taşımaktadır. Bunun için binoküler mikroskoplarda okülerlerden bir tanesi sabit iken diğeri döndürüldüşünde bir miktar alçalıp yükselecek tarzda yapılmıştır. Bunun için önce ayarlamayı yapacak kişi sabit okülerden o taraf gözüyle bakarken mikrometreyi oynatarak alanı en net gördüğü konuma getirir. Bundan sonra makro ve mikro ayar düğmeleri ellenmeden diğer gözle, diğer okülerden bakılırken oküler yuvasından sola ve sağa çevrilir ve bu gözle de en net görüntünün alındığı konuma getirilir.

3.2.15.1.1. Mikroskobun Kullanılışı 1- Mikroskobun ı.ı.ı açılır ve diyaframdan ışık ayarı kabaca yapılır. 2- Preparat tablaya yerleştirildikten sonra tabla üzerindeki penslerle (kıskaçlarla) ayrıca tutturulur. Mikroskopta çalışma daima en az büyüten objektifle başlar. Onun için en az büyüten objektif preparat üzerine getirilir. Sonra yandan, tabla hizasından daima dikkatle bakılarak makro ayar vidası yelkovanı istikametinde döndürülmek sureti ile tüp aşağıya indirilir ve objektifin ucu lamele 3-5 mm kadar yaklaştırılır. Okülerden bakılırken tüp yani objektif yalnız yukarı doğru hareket ettirilir, kesinlikle aşağı indirilmez. Çünkü preparat veya objektifin ön merceği kırılır veya hasara uğrayabilir. Makro ve mikro ayar vidaları sağ elle döndürülür, sol el de icabında preparatı hareket ettirmede (şaryo vidasında) kullanılır. 3- Kaba ayar vidası yardımı ile objektif yavaş yavaş yukarı kaldırılarak obj eyi görmeye çalışılır. Obje kabaca görülünce ince ayar vidası ile netleştirilir. Bundan sonra ışık ayarı, alan aydınlığı tekrar kontrol edilir. ince ayar vidası ile tüpün hareketi 2 mm kadardır. Mikrometre ile netleştirmede objektif daha fazla hareket etmezse yani sona gelmişse kaba ayar vidası ile pek az (0,5 – 1 mm Kadar) tüp yukarı kaldırıldıktan sonra yeniden ince ayar vidası ile hareket ve netleştirme yapılır. 4- Az büyüten objektifle obje görüldükten sonra objektif tablası saat yelkovanı istikametinde döndürülerek daha fazla büyüten objektif preparat üzerine getirilir. Bu esnada her ihtimale karşı yandan tabla hizasından bakılır. Fazla büyüten objektifler az büyütenlere nazaran daha uzundur. Mikroskop yapılırken bu durum dikkate alındığından oküler tablası döndürünce daha uzun olan fazla büyüten obj ektif lamele veya preparata değmez. Eğer objektif değiştirilmişse veya başka bir mikroskobun objektifi takılmışsa bu takdirde objektif tablası döndürülünce objektif lamel yahut preparata değebilir. Az büyüten objektifle netleştirme yani odak (netlik) ayarı yapıldıktan sonra fazla büyüten objektife veya immersiyon objektifine geçilince odak noktası bozulmaz, tekrar kaba ayar vidası ile ayarlamaya lüzum yoktur. Yalnız mikro ayar vidası ile biraz netleştirme yapılır. Fazla büyüten objektif asla en önce kullanılmaz. Bu prensibin tek istisnası immersiyon objektifidir. Fakat onda da az büyütenle bağlamak daha uygun olur. 3.2.15.1.2. .mmersiyon Objektifinin Kullanılışı İmmersiyon daldırma, batırma demektir. Kuru sistemlerde lamel veya preparatla objektif arasında hava bulunur, immersiyon sistemlerinde ise Lamel veya lam üzerinde tespit

edilmiş bakterileri tetkikte olduğu gibi doğrudan doğruya bakılacak maddenin üzerine bir damla sıvı damlatılarak objektifin ön merceği bu sıvı içine daldırılır. Böyle kullanılan objektiflere immersiyon objektif denir. Yani bakılan cisimle objektifin ön merceği arasında sıvı vardır. İmmersiyon yağı olarak genellikle sedir yağı kullanılır. Bu sebepten sedir yağına immersiyon yağı da denilir. İmmersiyon objektifi ile incelemede preparatla objektif arasındaki mesafe kuru sisteme nazaran çok kısadır.Bu nedenle her hangi bir problem yaşamamak için daima dikkatle davranılmalıdır, immersiyon objektifi ile inceleme aşağıdaki şekilde yapılır: a – Preparat tablaya yerleştirildikten sonra fazla büyüten kuru bir objektifle preparatın incelenecek yeri tespit edilir. b – Objektif hafif yukarı kaldırılır ve objektif tablası döndürülerek immersiyon objektifi preparat üzerine getirilir. c – Kondansör hafifçe aşağı indirilerek ön merceği üzerine büyük bir damla immersiyon yağı damlatılır. Sonra bu immersiyon yağı lama temas edinceye kadar kondansör dikkatle yukarı kaldırılır, lam ile temasta immersiyon yağı üzerinde hava kabarcıkları olmamalıdır. Preparata üstten bakılarak kontrol edilir. Bazen kondansörün ön merceği üzerine immersiyon yağı konulması ihmal edilir. d – Preparat üzerine de bir damla immersiyon yağı damlatılır. e- İmmersiyon objektifinin ön merceği immersiyon yağına de.inceye kadar tüp kaba, ayar vidası vasıtası ile çok yavaş, dikkatlice ve gözle tabla hizasından bakılarak aşağı indirilir. Objektif immersiyon yağına değince yine kaba ayar vidası ile objektif hafif yukarı kaldırılır. Fakat yağ damlacığı ile objektifin ayrılmamasına dikkat edilir. f- Bundan sonra artık okülerden bakılarak ince ayar vidası ile netleştirme yapılır. g- Işık ayarı ve aydınlatma kontrol edilir, gerekirse diyafram ile aydınlık ayarlanır. Sedir yağı, kırma indisi lamelle aynı olduğundan en iyi optik hassasiyete sahip ise de mikroskop kullanıldıktan sonra silinmesi unutulursa objektifin ön merceği üzerinde kurumakta ve zamanla reçineli maddelere dönerek temizlenmesi zorlaşmaktadır. Bu durumda alkolde kısmen eridi.inden alkolle( Bu amaçla öncelikle ksilol kullanılır) temizleme.e çalı.ılmalıdır.Mikroskopta iş bitince tüp yukarı kaldırılarak yağlanmış kısımlar temizlenir.

3.2.15.2. DEMONSTRASYON MİKROSKOPLARI Demonstrasyon uygulayarak göstererek açıklama yapmak anlamına gelen bir kelimedir. Bu tür mikroskoplar aynı görüntü alanının aynı zamanda birden çok kişinin izlemesine olanak tanıyan mikroskoplardır. Daha çok eğitim amacıyla veya ortak çalışmalarda kullanılır. Oldukça değişik sistemler bu tür mikroskoplarda kullanılmaktadır. Bazı türlerinde aynı objektiften gelen görüntü aynalar ve değişik optik tüpler yardımıyla değişik oküler sistemlerine gönderilir. Bu okülerlerden bakan kişiler aynı alanı izlerken preparat hakkında açıklamaları dinler veya tartışmaya olanak bulurlar. Bazen mikroskop üstüne eklenen optik tüpün ucunda düz bir buzlu camdan ekran bulunur. Kuvvetli ı.ık kaynaklarının kullanıldığı bu mikroskoplarda objektiften gelen görüntü arkadan buzlu camı aydınlatınca önden izleyen kişiler için ortak görüntü sağlanır. Bu tür mikroskopların kullanılmasında ortamın karartılması gerekir. Bazen çok kuvvetli ışık kaynağı ve oküler üzerine yerleştirilen bir ayna yardımıyla görüntünün bir perdeye yansıtılması .eklinde demonstrasyon olanağının sağlanması mümkündür. Gelişmiş türlerde ise kapalı devre televizyon sistemi kullanılmaktadır(Resim 38). Oküler üzerine yerleştirilen kamera aracılığı ile görüntü bir veya birçok monitöre birden iletilebilmektedir. Resim 6 Demonstrasyon mikroskobu Resim 7 Kapalı devre TV sistemli (Demonstr.mikroskr) 3.2.15.3. ARAŞTIRMA MİKROSKOPLARI Mikroskopların hemen her türü araştırma amacıyla kullanılabilmekle beraber, araştırma mikroskopları denince daha çok, birden fazla mikroskobik tekniğin kullanılmasına olanak veren gelişmiş mikroskoplar akla gelmekledir. Üzerlerine ilave edilmi. bazı ekler yardımıyla değişik araştırmalar yapmak mümkündür. Normal ışık kaynağı dışında ark lambası, civa buharlı lambalar kullanılarak yalnızca ultraviole ı.ı.ı geçiren filtreler yardımıyla kesitlerdeki do.al ve yapay floresans özelliklerini araştırmak mümkündür. Bu mikroskoplarda kondansör kısmına yerleştirilen bir polarizör ve objektif ile oküler arasına yerleştirilen bir analizör yardımıyla polarizasyon mikroskopi tekniği ile kesitlerdeki anizotropi özelliği

araştırılabilir. Yine kondansör üzerine ilave edilen açıklığı halka biçiminde bir diyafram ve objektifin üst kısmına eklenen bir faz plağının yardımıyla faz-kontrast mikroskopi tekniği uygulanarak boyanmamış preparatlarla çalışma olanağı veren değişik bir çalışma alanı sağlanabilir. Ayrıca bu mikroskoplarda bir optik tüpün ucuna eklenen bir fotoğraf makinesi ile görüntüleri belgelemek olanağı da vardır. Resim 8 Fotomikroskop 3.2.15.4. STEREOSKOB.K M.KROSKOPLAR Şimdiye kadar saydığımız mikroskoplarda ışık kaynağı incelenecek objenin altındadır. Işık objenin içinden geçerek göze ulaşır. Yani objeye ait kesit özelliklerini inceler. Stereo mikroskoplar da ise ışık obje üzerinden yansıtılarak objektife gönderilir. Böyle olunca incelenecek objenin yüzey özelliklerini ortaya koyar, görüntü üç boyutludur. Bu mikroskoplarda klasik ışık mikroskobunda ulaşılan büyültmelerde görüntü almak mümkün değildir. 3.2.15.5. ELEKTRON M.KROSKOPLAR Işık mikroskoplarında iki bine ulaşamayan büyültme gücüne karşılık elektron mikroskoplarla yüz binlerle ifade edilen büyültmeler elde etmek mümkündür. Bu tür mikroskoplarda görüntü ekte etmek için ışık mikroskoplarındaki foton yerine elektron kullanılır. Elektronlar negatif elektrik yüklü ve dalga boyları çok kısa olan partiküllerdir. Elektron demetleri ısıtılmış bir flamanın ucundan salınırlar. Elektronlar havadaki gaz molekülleri tarafından durdurulurlar. Ancak birkaç mikron gidebilirler. Bu nedenle elektron mikroskoplarda iyi bir vakum sistemine de ihtiyaç vardır. Elektron mikroskobu ile ışık mikroskopları arasındaki bir diğer fark da görüntünün oluşmasındadır. Işık mikroskoplarında görüntünün oluşması ışığın farklı absorbsiyonu sonucudur. Elektron mikroskobunda ise görüntü farklı sapmalar sonucu ortaya çıkar. Elektronları geçiren kısımlar ile saptıran kısımlar bu saptırmanın derecesine göre floresans ekranda beyazdan griye hatta siyaha kadar varan koyulukta belirir. Işık mikroskoplarında ışığın ince kenarlı merceklerde kırılmasıyla sağlanan büyültme, elektron mikroskopta başka bir prensiple sağlanır. Vakumlu ortamda düzgün paralel demetler şeklinde ilerleyen elektronlar elektrik yükleri olmalarından yararlanılarak bir

manyetik alanda açılırlar. Demetlerin açılıp genişlemesi oranında görüntü büyür. Elektron mikroskoplar için söyleyebileceğimiz bir diğer özellik görüntünün belirdi.i son aşamadadır. Elektronlar gözle görülmediği için görüntü bir floresans ekran üzerine düşürülerek incelenir. Elektron mikroskopları ışık mikroskoplarında olduğu gibi kesit özelliklerini ortaya koyan transmisyon elektron mikroskopları ve yüzey özelliklerini ortaya koyan ve bunu üç boyutlu bir görüntü .eklinde sağlayan scanning elektron mikroskopları olmak üzere iki farklı tipe ayrılmaktadır. Resim 9 Scanning elektron mikroskop

…