Koloni Sayımı Bu yöntemlerin prensibi mikroorganizmanın katı besiyerinde koloni oluşturması, bu kolonilerin sayılarak örnekteki mikroorganizma sayısının hesaplanmasıdır. Dökme, yayma ve damlatma olarak 3 .ekilde uygulanır. 03.01.01. Dökme Yöntemi Dökme yönteminde 1 ml örnek steril petri kutusuna pipetlenir, üzerine 45 oC ‘a kadar so.utulmu. agarlı besiyerinden yakla.ık 15 ml dökülür, besiyeri ile örnek karıştırılır, besiyeri katılaştıktan sonra petri kutuları inkübasyona bırakılır. Bu yöntemin avantajı ekim yapılacak tüpten 1 ml pipetlendiği için yayma yöntemine göre 10 misli daha az mikroorganizma içeren örneklerde sayım yapılabilmesidir. Dezavantaj ları ise sıcak dökülen besiyerinin mikroorganizmaya zarar verme olasılı.ının yüksek olması, besiyerinin petrilere ekim o yapılıncaya kadar erimi. halde (50 C su banyosunda) tutulması ve bunun besiyeri üzerine olumsuz etkisi, herhangi bir ekim hatasında yedek besiyeri kullanımındaki sıkıntılar, mikroorganizmaların petri kutusunun tabanına veya besiyeri yüzeyine yakın olmalarına ba.lı olarak oksij enden farklı düzeyde faydalanmaları ve dolayısı ile farklı düzeyde geli.meleridir. 03.01.02. Yayma Yöntemi Yayma yönteminin esası, önceden petri kutularına dökülüp katılaştırılmış (hatta bu şekilde stoklanmış) ve belirli bir düzeyde kurutulmuş besiyerleri üzerine 0,1 ml örnek aktarılarak drigalski spatülü denilen kıvrık bir cam baget ile bu miktarın besiyeri yüzeyine yayılmasıdır. Yukarıda dökme yöntemi için verilen tüm dezavantaj lar bu yöntemde avantaj , avantaj olarak verilen ise dezavantaj dır. Bu yöntemin uygulanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar drigalski spatülünün sterilize edildi.i alkol çözeltisinin (%70 v/v) sürekli olarak yenilenme ve kontrol gereklili.i, alkol ile drigalski spatülünün temas süresinin 5-10 dakikadan az olmaması gerekti.i ve buna göre yeterli sayıda spatül bulundurulması, alkolden çıkarılan spatülün bunzen beki alevinden geçirilme nedeninin ısı ile sterilizasyon de.il sadece alkolü uzakla.tırmak oldu.unun unutulmaması, beherdeki alkolün alev almasının önlenmesidir. Gıda mikrobiyoloj isi laboratuvarında en yaygın olarak kullanılan ve kullanımı önerilen yöntem budur. 03.01.03. Damlatma Yöntemi Damlatma yönteminde ise 0,0 1 (ya da 0,05 ; besiyeri uygun ise 0,1) ml örnek petri kutusunda önceden dökülmü., katıla.tırılmı. ve belirli bir düzeyde kurutulmu. besiyeri üzerine damlatılır, yayma yapılmadan besiyerinin damlayı emmesi beklenir. Dolayısı ile koloniler sadece yakla.ık 2-3 cm kadar çapı olan bir alanda yo.un ve bu nedenle küçük olarak geli.ir. Bu yöntemin rutin gıda kontrolünde kullanımı yaygın de.ildir. Bir petri kutusunun tabanının 2; 3; 4; hatta 6’ ya bölünerek her bölmede farklı örnek ve/veya seyreltiden ekim yapılması, buna göre laboratuvarda besiyeri ve petri kutusundan tasarruf sa.lanması bu yöntemin en büyük avantaj ıdır. Bu yöntem sayımdan ziyade titre belirleme (yarı kantitatif sayım) amacıyla kullanılabilir. Örneğin bir gıda maddesinde toplam aerobik mezofilik bakteri sayısının 100.000 adet/g olmasına ilgili tüzük ve/veya standarda göre izin veriliyor ise ve i.letme için sadece bu değerinin altında kalmak önemli ise 10-1,10-2 ve 10-3 seyreltilerden 0,0 1 ml -2 damlatma yöntemi ekim yapılır. .nkübasyondan sonra 10 seyreltide bir kaç koloni var, ancak

10-3 seyreltide geli.me yok ise sayım sonucu 10000 adet/g ‘dan fazla ancak 100.000 adet/g ‘dan daha az olarak verilebilir. Ancak istatistik yakla.ım altında bu sonucun sadece bir ön -2 bilgi oldu.u, e.er 10 seyreltide de koloni geli.imi olmaz ise ilgili tüzük ve/veya standarda uyuldu.u söylenebilir. Olu.an kolonilerin büyüteç ile sayılarak daha do.ru sayım sonucu alınması mümkündür. 03.01.04. Petri film Besiyeri bir film tabakası halinde plastik bir destek tabakasına bir film tabakası halinde dökülmü., kurutulmu. ve bu .ekilde kullanıma hazır steril preparat haline getirilmi.tir. Analiz a.amasında üstteki korutucu tabaka kaldırılarak 1 ml örnek 5 cm çaplı bu alana aktarılır, koruyucu tabaka kapatılır ve özel bir aparatla bu hacmin tüm alana yeknesak olarak da.ılması sa.lanır. Standart inkübasyon sonunda koloniler sayılarak i.lem bitirilir. Petri film yönteminin en büyük üstünlükleri laboratuvarda besiyeri hazırlamaya gerek kalmaması, cam petrilerde oldu.u gibi yıkama zorunlu.unun olmaması, 1 ml örnek aktarıldı.ı için analiz duyarlı.ının standart yayma yönteminden 10 misli fazla olması, inkübatörde standart petri kutuları ile kıyaslanmayacak kadar az yer kaplaması ve gerekti.inde bunların kurutularak saklanabilmesidir. Farklı mikroorganizma grupları için (toplam aerobik mezofilik bakteri, koliform grup, maya – küf vb.) farklı besiyerleri sa.lanabilmektedir. 03.02. Koloni Sayısının Hesaplanması Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın inkübasyon bitiminde petri kutularında sayım vakit geçirmeden yapılmalıdır. Önceleri 30-300 arasındaki koloni içeren seyreltilerdeki ekimler dikkate alınır iken, son zamanlarda ardı.ık iki seyreltiden yapılan ekim sonuçlarından hareketle ve a.ırlıklı aritmetik ortalama ile örnekteki sayı hesaplanmaktadır. 03.03. En Muhtemel Sayı (EMS) Yöntemi Yöntemin prensibi ardı.ık 3 seyreltiden sıvı besiyerlerine ekim yapıp inkübasyon sonunda geli.me olanları pozitif olarak de.erlendirmek ve istatistik yöntemlerle elde edilmi. tablolardan yararlanılarak örnekteki sayıyı hesaplamaktır. Yöntemin “En Muhtemel Sayı (Most Probable Number ; MPN) olarak adlandırılma nedeni yukarıda da belirtildi.i gibi örnekteki mikroorganizma sayısının istatistik .ekilde elde edilmi. tablolardan yararlanılarak hesaplanmasıdır. EMS yöntemi tüp dilüsyon yönteminin bir modifikasyonudur. 03.04. Spiral Plak Yöntemi Spiral plak yöntemi uygun katı besiyeri içeren petri kutularına spiral .eklinde (Ar.imet spirali) bir eksen etrafında dönen sistemde sıvı inokülümün da.ıtıcı bir kol ile merkezden kenarlara do.ru seyrelerek ekim yapılmasıdır. Cihaza tutturulmu. olan özel .ırınga örnek hacmini 10000:1 ‘e kadar azaltarak da.ıtmakta olup besiyerinin her bölmesine bırakılan sıvı miktarı bellidir. Uygun sıcaklıkta inkübasyon sonucunda koloni geli.iminin merkezde daha yüksek yo.unlukta olmak üzere kenarlara do.ru azalarak meydana geldi.i gözlenir. Yöntemde sayım, manuel olarak sisteme ait bir grid (.ablon) kullanılarak veya lazerle çalı.an elektronik sayıcılarla yapılır. Kolonilerin gerçek yo.unlu.una ba.lı olarak bir veya daha fazla

alanda görünen koloniler sayılır. Spiral plak sisteminde sadece örnek sisteme verilmekte, cihaz örne.i otomatik olarak analize almakta ve sonraki örnek için sistemi sterilize etmektedir. Her ne kadar spiral plak analizinde kullanılan cihaz yüksek maliyet ile elde edilmekte ise de, analiz i.lemleri sırasında ba.ta besiyeri ve seyreltme tüplerinden tasarruf edilmekte, ayrıca pipet gibi laboratuvar malzemesi kullanılmamakta, böylece analiz giderleri kayda de.er ölçüde azalmaktadır. Spiral plak tekni.i süt ve süt ürünleri ba.ta olmak üzere çe.itli gıda maddelerinde bakteri, maya ve küf analizlerinde AOAC (Association of Analytical Chemists) tarafından önerilen bir yöntemdir. Yöntem çok sayıda ara.tırıcı tarafından kullanılmı. olup canlı organizmaların sayıldı.ı di.er yöntemlerle de kıyaslanmı.tır. Yapılan çalı.malarda spiral plak yönteminin bu 3 farklı yöntemle (yayma, dökme, damlatma) elde edilen sonuçları kıyaslandı.ında yöntemler arasında istatistiksel olarak bir fark olmadı.ı (p<0,05) saptanmı.tır. Spiral plak yönteminin daha az agar ve petri kullanımı, 50-60 plak/saat kadar örne.in hazırlanma olasılı.ı ve aletin kullanımı için çok az e.itimin gerekli olması avantaj ları arasındadır. Ancak gıda partiküllerinin i.ne ucunu tıkayabilmesi nedeniyle sıvı gıdalar için daha uygun oldu.u söylenebilir. Cihazın fiyatının yüksek olmasına kar.ın çok fazla sayıda analiz yapılan laboratuvarlarda ku.kusuz büyük kolaylık sa.ladı.ı yadsınamaz. 03.05. Yüzeyden Yapılan Sayımlar Çalı.ma tezgahları ve gövde et gibi çok farklı materyalde yüzeyden alınacak örneklerde çe.itli mikroorganizmaların sayımı yapılmaktadır. Daha önceleri standart bir alan steril bir .ekilde i.aretlenerek buradan sürtme (swab) yöntemi ile örnek alınmakta, bu sürtme çubukları örnek olarak kabul edilmekte, buradan standart seyreltme ile ekim yapılmakta iken bugün “dip slide” adı verilen ve pek çok ticari firma tarafından pazarlanan hazır besiyerleri bu amaçla kullanılmaktadır. Bu hazır besiyerleri, alanı belirli bir plastik levha üzerinde genellikle ön ve arkada farklı agarlı besiyerlerini hafif dı.a do.ru bombeli bir .ekilde bulunduran, böylelikle aynı örnekte aynı sıcaklıkta inkübe edilecek 2 farklı mikroorganizmayı (örne.in toplam aerobik mezofilik bakteri ve maya-küf ya da 35 oC’ da inkübe edilmek kaydı ile toplam aerobik mezofilik bakteri ve koliformlar vb.) beraberce kontrol edebilecek sistemlerdir. Bu sistem, daha önceden kullanılmakta olan agar sucuk yönteminin geli.tirilmi. bir .eklidir. Agar-sucuk yönteminde istenilen agarlı besiyeri salam gibi hazırlanmı. olarak sentetik bir kılıf içinde sterilize edilmekte, steril ko.ullar altında salam gibi kesilen katı besiyerleri katı yüzeye deydirildikten sonra bunlar steril petri kutularında inkübasyona bırakılmaktadır. Yöntem çok pratik görülmekle beraber dı.arıdan gelebilecek kontaminasyonlara kayda de.er ölçüde açıktır. Oysa dip slide besiyerlerinde kontaminasyon olana.ı, asgari düzeyde mikrobiyoloj i deneyimine sahip ki.iler için dahi hemen hemen yoktur. Dip slide besiyerlerinin bulundu.u plastik levhanın bir çentik ile bükülebilir olması besiyerinin yüzeye daha iyi temas etmesini sa.lamaktadır. 03.06. Havadan Örnek Alma Çe.itli gıda i.letmelerinde havada bulunan mikroorganizma sayısının bilinmesi ve buna ba.lı olarak önlem alınması gerekmektedir. Havada bulunan mikroorganizma sayısını belirlemede en pratik gibi görülen yöntem, çalı.ma ortamına amaca uygun besiyeri dökülmü. bir petri kutusunun kapa.ının belirli bir süre açık bırakılması ise de, bu uygulamada belirli bir süre

içinde i.letme havasındaki sirkülasyona ba.lı olarak farklı sayım sonuçları elde edilebilmesi gibi kayda de.er bir dezavantaj ı vardır. ..letme havasından özel bir vakum cihazına ba.lı ve ayarlanabilir belirli bir hacimde örnek alarak bunu do.rudan sistemin önüne yerle.tirilmi. ve amaca uygun bir besiyeri olan petri kutusuna temasını sa.layan havadan örnek alma cihazlarının kullanımı giderek daha yaygınla.maktadır. 04. Membran Filitrasyon Tekni.i Membran filitrasyon yöntemi su (içme, i.letme, kullanma), me.rubat gibi sıvı gıdaların ve .eker, tuz gibi suda tam olarak çözülen katı gıdaların analizinde ve özellikle gıdada aranılan mikroorganizma sayısı 10 ml ‘de 1 ve daha az gibi standart EMS yöntemi ile belirlenemeyecek kadar az ise uygulanabilecek hemen hemen tek yöntemdir. Her ne kadar EMS yöntemi ile teorik olarak 3 adet 10’ar litre besiyerine 1’er litre, 3 adet 1’er litre besiyerine 100′ er ml ve 3 adet 100′ er ml besiyerine 10’ ar ml ekim gibi uygulamalar ile EMS yönteminin duyarlı.ı artırılabilirse de bu tip uygulamaların rutin gıda kontrollerinde yeri yoktur. 05. Metabolizmaya Dayalı Sayımlar Mikrobiyel aktivitenin ölçülmesine dayanan pek çok sistem içinde gıdaların rutin kontrolünde yaygın olarak kullanılan yöntem elektriki impedans ölçümüdür. Mikrobiyel geli.imin elektriki impedans ile ölçümü kavramı 1899 yılında G.N. Stewart tarafından geli.tirilmi. olmakla birlikte 1970’li yıllara kadar bu amaçla kullanılmamı.tır. .mpedans; bir elektrik devresinde do.ru akıma kar.ı olu.an gerçek elektriki dirence benzer olarak, de.i.en akıma gösterilen saptanabilir dirençtir. Mikroorganizmalar besiyerinde geli.tiklerinde, dü.ük iletkenli.e sahip substratları daha yüksek iletkenli.e sahip ürünlere metabolize ederler, böylece ortamın elektriki impedansını dü.ürürler. Bir di.er deyi.le mikrobiyel geli.me sonucu elektriki impedansda meydana gelen de.i.imin ölçülebilir seviyeye ula.tı.ı noktayı saptama prensibidir. Elektriksel de.i.imin ölçülebildi.i bu nokta, mikroorganizmanın saptanabilecek düzeye ula.tı.ı dönüm noktasıdır. Sıvı kültürlerin impedansı ölçüldü.ünde, türler ve su.lar için kurveler olu.turulabilir ve spesifik geli.me inhibitörlerinin kullanımı ile karı.ık kültürler tanımlanabilir. Tekni.in, 10-100 hücre kadar 5 6 dü.ük düzeydeki mikroorganizma sayısını belirleyebildi.i gösterilmi.tir. 10 -10 /ml 4 5 düzeyindeki hücre popülasyonu 3-5 saatte, 10 -10 /ml düzeyindeki hücre popülasyonu ise 5-7 6 7 saatte belirlenebilir. Verilen süreler 10 -10 hücre/ml e.i.ine ula.mak için gereklidir. 06. Mikroskobik Sayımlar Bu sayım yöntemleri mikroorganizma sayımı yapılacak olan materyalin mikroskop altında incelenmesi prensibine dayanmaktadır. Bu amaçla çok sayıda sayım tekni.i ve bu tekniklere uygun ekipmanlar geli.tirilmi.tir. Direk mikroskobik sayım yöntemleri canlı ve ölü tüm mikroorganizmaların sayılması gibi önemli bir dezavantaj a sahip olmakla birlikte bu yöntemlerin ba.ta sayım süresi ve maliyet olmak üzere pek çok üstün yanı da bulunmaktadır. Bu yöntemlerde canlı ve ölü hücreler beraberce sayıldı.ından bunlar ya starter kültür gibi canlı hücre sayısının yüksek oldu.u örneklerde ya da çi. süt gibi sayılan tüm hücreler ölü

dahi olsa bu sayının sütün kalitesi hakkında fikir vermesi amacıyla kullanılır. En yaygın kullanılan direk mikroskobik sayım yöntemleri aşağıda verilmiştir 06.01. Thoma Lamı ile Sayım Özellikle maya, tıpta sperm ve kan sayımında kullanılan ve thoma lamı (hemositometre) adı verilen özel bir lam ile yapılan sayımdır. Bu lam ile bakteri sayımı oldukça güçtür ve ancak özel durumlarda, mikroskop deneyimi olan uzmanlarca gerçekle.tirilebildi.i için genellikle önerilmemektedir. Thoma lamının esası, 0,1 mm3 hacımda sayım yapılmasıdır. Thoma lamının üzerinde çukur bir kısım vardır. Kültür buraya aktarılır üzerine lamel kapatıldı.ında bu çukurda 0,1 mm yüksekli.inde bir sıvı kalır. Sayım yapılacak alan cam yüzeyindeki çizgilerle belirlenmi.tir. Thoma lamında 16 büyük kare, her bir büyük karede ise 25 adet küçük kare olmak üzere toplam 400 adet küçük kare bulunmaktadır. Sayım bu karelerde yapılır. Bir küçük karenin kenarları 1/20 mm (0,05 mm) olup derinli.i 1/ 10 mm (0,1 mm) dir. Buna göre; bir küçük kare olarak belirtilen kare prizmanın hacmi = 0,05 mm X 0,05 mm X 3 3 0,1 mm = 0,00025 mm =1/4000 mm ‘dür. Bir sayım alanında 16 X 25 = 400 küçük kare oldu.una göre toplam sayım alanının hacmi = 400 X 0,00025 mm3 3 = 0,1 mm olmaktadır. Thoma lamında sayım sonucu A x SF x 10000 formülü ile hesaplanır. Burada A=16 büyük karede sayılan maya adedi, SF ise seyreltme faktörüdür. 10000 ise 0,1 mm3’deki sayım sonucunu 1 ml ‘deki sayıya dönü.türmek ve standart sonuç elde etmek için kullanılan bir 3 3 de.i.mezdir (1ml= 1cc= 1cm = 10000 X 0,1 mm ). Sayımda genellikle büyük karelerin tümü dikkate alınmaz ve genellikle çaprazlama 8 büyük kare sayılıp sonuç 2 ile çarpılır. Maya sayımında seyreltme %10′ luk asetik asit ile yapılır. Böylece asetik asit maya hücrelerinin kümele.mesini önlemi. ve kolayca sayılmalarına olanak sa.lamı. olur. Thoma lamında büyük kare sınırları ara çizgi olarak adlandırılan ve her 5 küçük kareyi ortasından bölen bir çizgi ile belirlenir. Ara çizgi ile 25 küçük kareden olu.an büyük kare alanı belirlenmesi zor olursa pratik olarak ara çizgiler arasında kalan 16 küçük kare bir büyük kare olarak nitelendirilebilir. Ancak bu .ekilde toplam 25 X 16 = 400 küçük yerine 16 X 16 = 256 küçük karede sayım yapıldığı için yukarıdaki formül ile bulunan sonuç 400/256 = 1,5625 ile çarpılarak 1 ml’ deki sayı bulunur. Mikroskopta sayım için 10 veya 20 büyütme güçlü objektif kullanılır. Direk mikroskobik sayımlarda canlı ve cansız tüm hücrelerin sayımı söz konusu oldu.undan bazı yöntemlerle bu iki hücrenin birbirinden ayrılması sağlanabilir. Bu konuda en iyi örnek metilen mavisi boyası ile maya hücrelerinin boyanmasıdır. Sadece ölü hücreler metilen mavisi ile boyanır, böylece maviye boyanmamış hücreler sayılarak canlı maya sayısı elde edilir. 06.02. Breed Yöntemi Genellikle bakteri sayımında kullanılan bu yöntem belli bir hacimdeki örne.in belirli bir alan üzerine yayılması ve sayımın bu alanda yapılması esasına dayanır. Standart kullanımda hacim 2 0,0 1 ml ve alan 1 cm ‘dir. Bu yöntem ile daha çok çi. süt ve bazı süt ürünlerindeki canlı ve ölü bakteri sayısı 2 belirlenmektedir. Temiz bir lam üzerine işaretlenmiş 1 cm alana pipet/ pastör pipeti veya mikropipet ile 0,0 1 ml sıvı örnek aktarılarak yayılır. Pastör pipeti kullanıldı.ında hesaplamalarda değişiklik olacağı unutulmamalıdır.

Breed yönteminde önce mikroskop görü. sahasının alanı bulunur. 1 mikroskop sahasında 2 bulunan bakteri sayısının 1 cm , dolayısıyla 0.01 ml ‘de ne olaca.ı orantı yolu ile hesaplanır. En son olarak sonuç 100 ile çarpılarak 1 ml ‘deki standart sayım sonucu belirlenir. Obj ektif mikrometre adı verilen ve 10 µ m aralıklarla çizilmi. çizgileri bulunan özel bir lam yardımı ile mikroskop görü. sahasının alanı hesaplanır. Bu amaçla 100 büyütme güçlü obj ektif kullanılarak mikrometrenin çizgileri bulunur. Çizgilerin ortasından geçirilen hayali bir eksen görü. sahasının çapına denkle.tirilir ve çap obj ektif mikrometre aralıkları cinsinden ölçülür. Obj ektif mikrometre ile görü. sahası belirlendikten sonra görü. sahası alanı hesaplanır. Örne.in; çap=187 µ m olarak ölçüldü ise alan = π r2 =3,14 X (93,5)2 =27465 µ 2 m ‘dir. Görü. sahası alanının obj ektif ve/veya mikroskop tüp boyu ve/veya oküler de.i.tirilmedikçe tekrar ölçülüp hesaplanmasına gerek yoktur. Mikroskop görü. alanı ise mikroskop faktörünün hesaplanmasında kullanılır. Mikroskop 2 faktörü, 1 cm ‘lik alan içinde kaç adet görü. sahası oldu.udur. Yukarıda verilen örnekte 2 2 mikroskop faktörü 1 cm alan içindeki görü. sahasının alanı 27465 µ m olarak hesaplanmı.tı. 2 2 2 8µ Buna göre; verilen örnek için 1 cm /27465 µ m =364 1 adet görü. sahası vardır (1 cm = 10 2 m ). Mikroskop faktörü, standart 10 büyütmeli oküler, 100 büyütmeli obj ektif ve 160 mm tüp boyu kullanıldı.ında genellikle 2500-5500 arasındadır. Bu sınırlar dı.ında bir de.er bulunduysa hesaplamaların tekrar kontrol edilmesi gerekir. Breed yönteminde 1 ml ‘deki bakteri sayısı = A X MF X 100 formülü ile bulunur. Burada A, farklı sahalarda yapılan sayımların ortalaması ; MF, mikroskop faktörü; 100 ise 0,0 1 ml ‘deki sayının 1 ml ‘ye çevrilmesi için kullanılan de.i.mezdir. Örnek : 20 farklı sahada ortalama olarak 1,2 bakteri sayıldı ve MF yukarıdaki örne.e göre 364 1 olarak hesaplandı ise ; 5 1 ml ‘deki bakteri sayısı = 1,2 X 364 1 X 100 = 436920 = 4,4x 10 adet/ml ‘dir. Lam üzerine örnek aktarımda Pastör pipeti kullanıldı.ında Pastör pipeti damla hacmi ölçülür ve buna göre formül de.i.tirilir. Örne.in Pastör pipetinde 1 damla hacmi 0,0023 ml ise 1 ml içindeki damla sayısı = 1/0,0023 = 435 adettir ve formül bu kez A X MF X 435 olarak kullanılır. 06.03. Howard Lamı ile Küflü Saha Sayımı Bu sayım yöntemi domates ve di.er meyve ürünlerinde küf misellerini saymaya yönelik olup bu gibi ürünlerin elde edilmesi sırasında kullanılan hammadde hakkında bilgi vermektedir. Yöntemin esası 25 görü. alanı içinde küf pozitif olan sahaların belirlenmesidir. Buna göre sonuç % küflü saha olarak verilir. 1 Kaynak : Gıda Mikrobiyolojisi ve Uygulamaları ; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisli.i Bölümü HAZIRLAYAN Ö.r.Gör. Ka.an AYANO.LU Tekn.Prog.Böl.B.k. 2007-2008 E.itim Yılı “Laboratuara Giri.” ders notları eki.