HAYVAN YETİŞTİRME İLKELERİ

Prof. Dr. Mehmet ERTUĞRUL

Prof. Dr. Sadık Metin YENER

1. GİRİŞ

Hayvancılık tarım işletmelerindeki üretim etkinliklerinden birisidir Tarım işletmelerinin gelirini artıracak düzeyde ve şekilde yapılmalıdır. Tarım işletmeleri en karlı olacağına inandığı ürünleri uygun tekniklerle belli miktar ve kalitede üretmeye çalışır
Aynı bölgedeki işletmelerin dahi ürün çeşitleri çok farklı olabilir
Ürün çeşitliliğini; işletmenin
– Büyüklüğü
– Sermayesi
– İş gücü
– Arazisinin verimliliği
– Pazarlama olanakları
– Yöneticisinin bilgi, beceri ve eğilimi gibi etkenler belirler

HAYVANCILIK ÇEŞİTLERİ

1. Damızlık İşletmeleri

– Damızlık satışından gelir sağlarlar
– Sığırcılık sektöründe damızlıkçı niteliğinde işletmeler oldukça çoğalmıştır.
– Yetiştiriciler, İl birlikleri ve bağlı oldukları Merkez Birliği şeklinde örgütlenmişlerdir.
– Birlikler tarafından kayıtları tutulan işletmeler sertifikalı damızlıklarını yüksek fiyatla satabilmektedir.
– Döl kontrolü ile yüksek damızlık değerli boğalar tespit edilmektedir.
– Bu işletmeler desteklemelerle geliştirilmeye ve sayıları artırılmaya ve yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır.
Koyunculukta yetiştirici birlikleri şeklinde örgütlenme sığırcılığa göre çok daha yenidir.
– Damızlık sertifikası uygulaması başlamamıştır,
– Irk bazında örgütlenme yoktur
– Nitelikli hayvanlarıyla tanınmış işletmeler yüksek fiyatla damızlık satabilmektedir.
– Yetiştirici, karlılığı artırmak amacıyla mezlemeye başvurmakta, melez hayvan sayısı hızla artmaktadır.
– Bakanlık tarafından yürütülen“Yerli Küçükbaş Irklarının Halk Elinde Islahı” projesi genişletilmektedir.
Ankara keçisi yetiştiriciliği gerilemiş, yok olma riski ile karşı karşıya kalmıştır.
Süt keçisi yetiştiriciliğinde son yıllarda önemli değişim ve büyüme yaşanmaktadır.
– Bu alana ilgi artmış ve artmaktadır.
– Damızlıklar yüksek fiyatla satılabilmektedir
Tavukçuluk, damızlık işletmelerin gelişmiş olduğu bir alandır.
– Bu sektörde damızlıkcılık büyük ölçüde dışa bağımlıdır.
– Bakanlığa bağlı Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünce geliştirilen hibritler tescil edilmiştir.
– Bu çabalar desteklenmeli ve genişletilmelidir.

2. Üretim İşletmeleri

– Gelirlerinin büyük kısmını ürün satışından sağlayan işletmelerdir.
– Dişi damızlıklarını kendi işletmesinden sağlar, dişilerin çoğu damızlıkta kullanılır, ihtiyaç fazlası satılır.
– Erkek damızlıkları ya kendi üretir ya da damızlıkçılardan alır.
– Üretilen erkeklerin çoğu et üretiminde kullanılır.
– İşletmeler sahip oldukları çevre ve pazar koşullarına uygun hayvanlarla çalışmalıdır.
– İklim, diğer çevre koşulları, işletmenin nitelikleri ve pazar olanakları işletmenin hayvancılık türü ve seviyesini belirler
– Bu koşullara uygun tipler geliştirilmeli, tanıtımı, damızlık temini ve yaygınlaşması sağlanmalıdır.
-Üretici işletmelerin ikinci sorunu sağlık korumadır.
-Sağlık koruma tedaviden daha kolay ve ucuzdur.
-Koruma; temizlik, dezenfeksiyon, iyi bakım ve besleme ve zamanında aşılama ile sağlanır.
-Çeşitli salgın hastalıkların eradikasyonu yerine baskılanması yöntemi yürürlüktedir.
-Aşı üretimi ve aşıların etkinliği yetersizdir.
-İlaç satışı ve kullanımı bilinçsiz ve denetimsizdir.

Üretici işletmelere Öneriler

-Bakım ve besleme genotipik yeteneğin açığa çıkabilmesi için önemli çevre şartlarıdır
-Hayvanları az yemle idare etmek yanlıştır
-Genç hayvanlar açık havada kas ve kemik geliştirici yemlerle büyütülmelidir
-Yem karması çeşitli yem maddelerinden oluşmalıdır
-Barınak, ışıklı ve havalandırması iyi olmalıdır
-İşletme kaliteli kuru ve sulu kaba yem üretmezse karlı çalışamaz
-Hayvanlar mümkün olan en genç yaşta doğurtulup verime başlatılmalıdır.
-Gebelik, doğum ve ölüm oranları işletme yönetiminin nitelik ölçütleridir.
-Küçük işletmeler çeşitli şekillerde örgütlenerek girdi temini ve pazarlama koşullarını iyileştirebilir

DAMIZLIKÇILIKTA SELEKSİYON

Türkiye’de, koşulları farklı çeşitli işletmeler vardır.
Bunlar; farklı verim yönlü, verimleri farklı düzeylerde hayvanlarla çalışabilirler. Damızlıkçı işletmeler bu farklılıkları gözeterek damızlık üretmeli veya bu şekilde organize edilmelidir Yetiştirici elinde, bölge koşullarına uygun melez hayvanlar mevcuttur
Bunlar devlet işletmelerinde veya çeşitli köy sürülerinde seleksiyon ve çiftleştirme yöntemleriyle geliştirilmeli ve nitelikleri sabitleştirilmelidir.
Damızlık yetiştiriciliği seleksiyonla sürdürülür.
Yabancı ırktan saf ırk hayvanlarla damızlık sürü oluşturulabilir, seleksiyon yapmadan sürdürülemez.
Yabancı ırkların başka yerde başarılı olarak yetiştirilmesi ırkın adaptasyon (Uyum) yeteneğine bağlıdır.
Damızlıkçılar damızlıklarını uyum yeteneklerine göre seçmek ve bu özelliği geliştirmek zorundadır.

Uyum ölçütleri

– Üreme
– Yaşama Gücü
– Büyüme ve gelişme
– Orijinindeki fizyolojik ve morfolojik ırk özelliklerini yeni çevrede gösterebilme
– Yerli ırklarda çeşitli verimler bakımından bireyler arasında önemli farklılıklar vardır
– Bu farklılıklar genetik farklılıklar nedeniyledir
– Bu nedenle seleksiyonla bu verimleri artırmak mümkündür
– Melez hayvanlardan yeni bir tip geliştirmede de seleksiyon yapılır. Hangi hayvanın damızlıkta kalacağını belirlemek seleksiyondur.
– Seleksiyon; gelecek generasyonun ebeveynlerini belirlemektir.
– Bu işlem her generasyonda sürdürülmelidir.
– Gerçekten üstün olan hayvanlar seçilmeli yani seleksiyonda isabet yüksek olmalıdır.
– Seleksiyonda isabet derecesi (SİD); fenotipik değerlerine göre damızlık seçilen hayvanların, seçilmeyenlerden genotipik olarak da üstün olma olasılığıdır.
– SİD; 0 ile 1 arasında değişir
– Saf hatlarda 0 veya sıfıra yakındır
– Kalitatif karakterlerde 1 veya 1’e yakındır
– Kantitatif karakterlerde genotip yanında çevre de etkilidir.
– Verimler kantitatif niteliklidir, çevrenin etkisine de maruzdur, bu nedenle seleksiyonda isabet derecesi düşüktür.
– Yani fenotiplerine göre damızlığa ayrılan hayvanların, ayrılmayanlardan genotipik olarak da üstün olması olasılığı düşüktür
– Seçilenlerin üstünlüğünün genotipten kaynaklanan kısmı döllere geçer. Buna Kalıtım Derecesi adı verilir.
– Kalıtım derecesi h² ile gösterilir (h²=σ²G/σ²P) , isabet derecesi ise bunun karekökü (h) dür.

İKİ SORUYA YANIT ARAMA

Melez hayvanlar damızlık olur mu?
Melezleme bir ıslah yöntemi midir?
Seleksiyonun isabetini artırma
-Seleksiyonda başarı damızlığa ayrılan hayvanların isabetli olarak seçilmesine bağlıdır.
-İsabetin artırılması için erkeklerin seçiminde döl kontrolü, dişilerin seçiminde ise gerçek verim kabiliyetinin hesaplanması gerekir.
Bir hayvanın damızlık değeri; sürüyü temsil eden dişilerle verdiği döllerin verim ortalamasının, çağdaşlarının verim ortalamasına üstünlüğüdür.

Döl Kontrolünün Uygulanması ve Zorluklar

1.Sonuçlar uzun sürede alınır
2.Yeterli dişi hayvan temini zordur
3.Dişilerin benzer koşullar sağlanması sorundur
4.Aday boğaların seçimi zordur
Boğaların et verim yeteneklerinin de belirlenmesi isteniyorsa:
-Boğa adayları 4-5 aylık yaşta, 3-4 aylık besiye alınır ve karşılaştırılır (performans test)
-Boğa adaylarının döllerinin besi ve karkas özellikleri belirlenmelidir.
Gerçek verim kabiliyeti
Dişi hayvanların damızlık değeri için kriter ömür boyu verimleridir.
Ömür boyu verim, şimdiye kadar belirlenmiş verimlerden tahmin edilebilir.
Tahminde; fazla sayıda verimden yararlanmak isabeti artırır.
Boğa adaylarının seçiminde kullanılır

…