Gıdaların Korunmasında Ambalajın Rolü Y. Kimyager Hasan Salih ACAR FASD Genel Sekreteri 5 Mayıs 2011 /Gebze

Ambalâj (TS 14182), hammaddeden işlenmiş ürüne kadar, üreticiden kullanıcı veya tüketiciye kadar, ürünün bir arada tutulması, korunması, yüklenip-boşaltılması, sevk edilmesi ve tanıtılması için kullanılan herhangi bir yapıdaki herhangi bir malzemeden yapılmış bütün ürünler. Aynı amaçla kullanılan geri dönüşümsüz maddeler de ambalâj olarak kabul edilmelidir:

Ambalâj yalnız aşağıdakilerden oluşur: 1a) Satış ambalâjı veya birincil ambalâj, satınalma noktasında, son kullanıcı veya tüketiciye bir satış birimi oluşturmak için kullanılan ambalâj. 1b) Gruplandırılmış ambalâj veya ikincil ambalâj, satış noktasında, rafları doldurma aracı olarak hizmet veren veya son kullanıcı veya tüketiciye mevcut haliyle satılan, satın alma noktasında belirli sayıdaki satış biriminden bir grup oluşturmak için kullanılan ambalâj. 1c) Taşıma ambalâjı veya üçüncül ambalâj, fiziksel yükleme-boşaltma ve taşıma hasarlarını önlemek için belirli sayıda satış birimi veya gruplandırılmış ambalâjların yükleme-boşaltma ve taşıma işlemlerini kolaylaştırmak için kullanılan ambalâj.

AMBALAJIN TEMEL FONKSİYONLARI KORUMA İÇERME PERFORMANS B İLGİLENDİRME

‘e KARŞI KORUMA DERECESİ IŞIK NEM SICAKLIK GAZLAR HAŞERE PROTEİN MİKTARI YAĞ MİKTARI ÜRÜN NEM MİKTARI TAT, KOKU YÜKLEME BOŞALTMA MEKANİK TÜKETİCİ FİYAT ALBENİ KOLAYLIĞI ETKİLER KULLANIMI AMBALAJ SEÇİMİNDEKİ ÖNEMLİ ETMENLER

Gıda zincirinde iletişim Gıda zincirinde iletişim r Ürün üreticileri e l e t i r Yem üreticileri o t Pestisit, gübre ve ilaçlar o i c Birincil gıda üreticileri Katkı maddeleri i y e l Taşıma ve depolama n Gıda üreticileri e z ü Makine üreticileri d İkincil gıda üreticileri e Temizlik maddeleri v l üreticileri a Toptancılar s AMBALAJ MALZEMESİ a Y ÜRETİCİLERİ Perakendeci, hazır yemek firması vb. Hizmet sağlayıcılar Tüketici

Gıda için ambalaj sistemlerinin seçiminde mutlaka dikkate alınması gereken kriterler Öncelikle oluşabilecek, gıdayı bozucu kimyasal, biyokimyasal ve mikrobiyolojik tepkimelere karşı gıdanın kararlılığı, Gıda maddesinin ambalajlama malzemesi tarafından korunma ihtiyacının derecesini belirlenmesi.

Depolama ve dağıtım sırasında gıdanın maruz kalabileceği çevre şartları, Ortam sıcaklığı ve nem en önemli çevre faktörlerinden ikisini oluşturmaktadır ve ambalaj malzemesinin engelleme özelliğinin bu faktörler dikkate alınarak belirlenmesi,

Gıdadaki yağve vitamin gibi unsurları etkileyecek oksijen gibi maddelerle, higroskopik gıda ambalaj malzemelerinin su buharı geçirgenlik değerlerinin düşük olması, Sıcaklık yükseldikçe genellikle malzemelerin geçirgenlikleri artmaktadır.

Seçilen gıda muhafaza yöntemine ambalajın uygunluğu. Örneğin, gıda ısıl işlem görecekse, ambalajlarda doğal olarak bu işlemlere dayanabilmelidir. Benzer şekilde dondurarak muhafaza söz konusu ise ambalajlama derin dondurucudaki sıcaklıkta performans gösterebilmelidir.

Özel ambalaj malzemelerinin yapısı ve kompozisyonu ile ambalaj malzemesinden gıdaya göçebilecek bileşenlerin sonucu olarak ambalajlı gıdanın kalite ve güvenliği üzerine potansiyel etkileri, Depolarda, gıdanın komşu ambalajlardan etkilenmemesi, Gıda ile temas eden ambalaj malzemelerinin yasal mevzuata uygun olması.

GIDA AMBALAJI MEVZUATI 1935/2004/EC (Gıda Kodeksi, 2002/32,2002/8) Framework 2023/2006/EC GMP 2007/42/EC 84/500/EC PLASTICS MATERIALS ELASTOMERS&RUBBER R Cellulose Film Ceramics (2001/38) +COATINGS 93/11/EEC Nitrosamines 2005/31/EC 1.amendment 2002/72/EC 78/142/EEC 372/2007/EC 282/2008/EC 1895/2005/EC Monomers VC Plasticizers Recyled plastics BADGE/BFDGE/NOGE (2005/31) (2002/5) Migration in lids 2004/1/EC 80/766/EEC 1.amendment VC in PVC (2002/22) 2004/19/EC 81/432/EEC 82/711/EEC 85/572/EC 2.amendment VC in FOOD Migration test List of simulants (2002/23) (2005/34) (2005/33) 2005/79/EC 93/8/EEC 3.amendment 1.amendment 2007/19/EC 97/48/EC 4.amendment 2.amendment (2008/7) 2008/39/EC 5.amendment Paper&Board Glass Active&Intelligent Wood Cork Metals&alloys Textiles Adhesives Ion-exchange Printing inks Silicones materials resins Varnishes&coatings Waxes

Gıda ile temasta bulunan plastik madde ve malzemeler, 14 Ocak 2011, Komisyon Tüzüğü (EU) No 10/2011 of, L 12/1 – L12/89, 15 Ocak 2011, Avrupa Birliği Resmi Gazetesi • Avrupa Birliği pazarı için gıda ile temasla ilgili olarak önceden yayınlanmış bütün yönetmelik (direktif) ve tüzükleri (regülasyon) birleştirmiş olan gıda ile temas eden plastiklerle ilgili yeni tüzük (EU No 10/2011), Plastik Uygulama Önlemleri (PIM) olarak 15 Ocak 2011de yayınlandı ve şartlarda çok sayıda değişiklik ortaya çıktı. Yeni tüzük çok sayıda koşul içermekte olup, 4 Şubat 2011de zorunlu uygulamaya girmiştir. PIM 1 Mayıs 2011de 2002/72/EC ve eklerinin yerini alacaktır.

Aral ık 2010da önerilen Plastik Uygulama Önlemleri (PIM) AB Bakanlar Konseyi tarafından kabul edildi. Yeni tüzük, g ıda ile temas eden plastiklerle ilgili AB mevzuatını bir şemsiye altında toplayacaktır. 1 Mayıs 2011den 31 Aralık 2015e kadar geçiş hükümleri vardır. Spesifik migrasyon ve toplam migrasyon hükümleri 31 Aralık 2012de uygulamaya girecektir. PIM gıda ile temas eden malzemeler için bazı yeni tanımlar ve mevcut bazı tanımlara genişletme getirmiştir. Örneğin: daha önce tanımlanmayan ve AB de safsızlıkları açıklayan “istenmeden eklenmiş maddeler” (non-intentionally added substance – NIAS).

Plastik Yönetmeliğinde iki ayrı listede verilen katkılar ve monomerler PIM de tek bir listede birleştirilmiştir. Bu izin verilen maddelerin listesi, maddenin katkı veya polimer üretim yardımcısı (polymer production aid – PPA) ve/veya monomer (başlangıç maddesi) olarak izin verilen madde olup olmadıkları ayrı bir sütunda gösterilmektedir. Pozitif liste altında izin verilmişolan metal tuzları listesi baryum, kobalt, lityum ve manganezi içerecek şekilde genişletilmiştir.

Nano teknoloji konusunda, PIM, özel olarak izin verilmemiş nanoformdaki maddelerin kullanımını yasaklamaktadır. PIM de listelenmemiş (vinil klorür monomeri hariç) maddelerin kullanımına olanak sağlayan işlevsel engelleme yaklaşımıyla istisna tutma nanoform malzemeler için uygun değildir. Cam lifi ile güçlendirilmiş plastiklerdeki cam lifinde kullanılan katkılar ile kap ve kapaklarda kullanılan contalardaki plastik katman veya kaplamalar 1 Ocak 2016’dan itibaren zorunlu olacaktır.

ÖNEMLİ KONULAR Kapsam • Yalnız plastiklerde oluşan madde ve malzemeler. • Tutkal veya başka araçlarla bir araya getirilmişçok katlı plastik madde ve malzemeler • Baskılı ve/veya kaplanmışilk iki maddede yer alan madde ve malzemeler. • Kap ve kapaklarla birlikte farklı malzemelerin iki veya daha fazla katmandan oluşan, kap ve kapaklarda conta olarak kullanılan plastik katmanlar veya plastik kaplamalar. • Çok malzemeli çok katlı madde ve malzemelerdeki plastik katmanlar. İstisna • İyon değiştirme reçineleri, kauçuk ve silikonlar

İzin verilmiş Birlik listesi (Ek I) 885 madde içerir. Üretimde yalnız bu maddeler kullanılabilir. Birlik listesinde (veya geçici listede) bulunmayan maddeler ulusal yasaların izin vermesiyle kullanılabilir. • CMR (Karsinojen-Kanserojen, mutajen veya reprotoksik) olarak sınıflandırılan maddeler kullanılmamalıdır. • İzin verilmemiş maddeler gıdada en çok 0.01 mg/kg migrasyon seviyesi sağlayacak şekilde işlevsel engelleme malzemesinin arkasında kullanılabilir. • Nano malzemeler işlevsel engelleme kavramı ile kapsanmamalıdır. Madde yapısı • Malzemenin kullanımı için uygun kalitede olmalıdır. • Üretici bilmelidir. • Talep edildiğinde yetkililere sunulabilmelidir.

Spesifik migrasyon için gıda benzerleri (EK III) • 3 % asetik asit • Etanol (10%, 20% veyar 50%) • Bitkisel yağ • Poli(2,6‐difenil‐p‐fenilen oksit), Parça büyüklüğü 60‐80 mesh, gözenek büyüklüğü 200 nm (Tenax) Toplam Migrasyon sınırı (OML) • ≤10 mg/dm² • ≤60 mg/kg Çocuk ve bebekler için gıda ile temas eden plastikler (Yönetmelikler 2006/141/EC ve 2006/125/EC)

Spesifik Migrasyon Sınırları (SML, EK I) Belirli maddeler için dar kapsamlı örnekler: • ≤0.6 m/kg (bisfenol A (BPA)) PHTHALATES • ≤0.3 mg/kg (Dibütil ftalat (DBP)) • ≤30 mg/kg (Benziylbütil ftalat (BBP)) • ≤1.5 mg/kg (Bis(2‐etilhekzil) ftalat (DEHP)) • Not detected (dialil ftalat) • ≤60 mg/kg SMLsi olmayan veya diğer kısıtlamaları olan maddeler için

Spesifik Migrasyon Sınırları (SML, EK II) AĞIR METALLER • ≤ 1 mg/kg (baryum (Ba)) • ≤0.05 mg/kg (kobalt (Co)) • ≤5 mg/kg (bakır (Cu)) • ≤48 mg/kg (demir (Fe)) • ≤0.6 mg/kg (lityum (Li)) • ≤0.6 mg/kg (manganez (Mn)) • ≤25 mg/kg (çinko (Zn)) PRİMER AROMATİK AMINESLER (PAA) • ≤0.01 mg/kg

Uygunluk Deklarasyonu • Madde ve malzemelerin veya üretimin ara aşamaları ürün veya maddelerinin kolay tanımı sağlanmalıdır. Destek Dokümanları Destek Dokümanları • Üretilmek istenilen madde ve malzemelerle birlikte madde ve malzemelerin veya üretimin ara aşama ürünlerinin gösterimi talep halinde işişlemcileri ve yetkili merciler için bulundurulmalıdır.

GIDA MEVZUATI TÜRK GIDA KODEKSİ YÖNETMELİĞİ Yetki Kanunu 560 S.K.H.K. Yayımlandığı R.Gazete 16 Kasım 1997, 23172

1935/2004/EC – Tüzük Gıdalarla temasta bulunan malzemeler (80/590/EEC ve 89/109/EEC iptal)

2023/2006/EC – Tüzük Gıda ile temasta bulunan madde ve malzemeler iyi üretim kuralları (282/2008 geri dönüşümlü malzeme için ek)

İyi Üretim Uygulamaları (GMP); madde ve malzemelerin üretildiği ve kontrol edildiği, insan sağlığını tehlikeye düşürmeyecek veya gıdanın yapısında kabul edilemez değişikliklere veya duyusal özelliklerinde bozulmalara neden olmayacak kalite güvence boyutlarıdır ki onların istenilen kullanımlarına uygunluğunu sürekli olarak sağlamak anlamındadır. TS EN ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi • TS EN ISO 22000 Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi • BRC/IoP Global Standard • IFS

Baskı mürekkeplerini içeren işlemler için ayrıntılı kurallar düzenlenmelidir. Malzemenin veya maddenin gıda ile temas etmeyen yüzüne uygulanan baskı mürekkebi için GMP, kendiliğinden geçiş veya malzemenin içinden geçiş ile maddelerin gıdaya geçmemesini sağlamalıdır. Madde ve malzemenin gıda ile temas etmeyen yüzeyine uygulanan baskı mürekkebi, baskılı yüzeyden gıda ile temas eden yüzeye: z malzemenin içinden geçmeyecek veya; z Regulasyon (EC) No 1935/2004 Madde 3’ün şartları uyarınca, bobin veya istifte kendiliğinden geçiş ile gıdada madde seviyelerine yol açacak seviyelere ulaşmayacak, şekilde formüle edilmeli ve/veya uygulanmalı ve elleçlenmeli ve depolanmalıdır: • Baskılı yüzey gıda ile temasta bulunmamalıdır.

RAF ÖMRÜ Kraker ambalajı : 1.2 mil PP ( 30 µ ) 2 0 WVTR : 2.0 g.mil /100in .d.atm (95 F, % 90 RH) Ambalaj alanı : 100 in2 Ürün miktarı : 100 g (Başlangıç nem miktarı % 2) Kritik nem miktarı : % 5.5 Depolama şartları : 700 F, % 70 RH Raf ömrü ? (İzoterm lineer değil) Çözüm için aşağıdaki bilgilere gereksinim vardır: 1-Depolama şartlarında geçirgenlik sabiti 2-Ürünün sorpsiyon izotermi 3-Ambalaj alanı 4-Ambalaj kalınlığı 5-Δp değeri

RAF ÖMRÜ 2 p = q x l / Δp x t x 100 in ) t = (3.5 x 1.2 x 100) / (100 x 8.35 x 0.053) = 9.5 d

…