GIDA İŞLEME MAKİNALARI ve EKİPMANI Hazırlayan Hasan KÖSE 2006 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi

GIDA İŞLEME MAKİNALARI ve EKİPMANI TÜRKIYE’DE ÜRETIM Tanımı Gıda İşleme, ekonomik açıdan uygun yöntemleri kullanarak tarım ürününü yapısal, duyumsal ve besleyici özellikleri olan maddelere dönüştürmektir (Kaynak: Prof. Dr. C. Dennis, Campden & Chorleywood Food Research Association). Bu işlem içinde kullanılan tüm makinalar ve ekipman gıda işleme makinaları olarak tanımlanabilir. Gıda işleme makinaları, gıda işlemede işgücü verimliliğini arttİran; maliyetleri düşüren; modern üretim teknolojilerinin kullanılmasını, işlemlerin zamanında ve insan sağlığına uygun şekilde yapılmasını sağlayarak ürün kalitesini ve verimini arttİran önemli bir makina grubudur. “Standart Uluslararası Ticaret Sınıflandırması” (Standard International Trade Classification­SITC Rev.3) esas alındığında sektör içerisine giren ürünlerin sınıflandırması aşağıda verilmektedir: SITC No : 727 Gıda makinaları ve ekipmanı sektörü ürünlerinin A.S. (Armonize Sistem) esas alınarak düzenlenen GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numaralarına göre sınıflandırması aşağıda sunulmuştur: ARMONİZE SİSTEM No ÜRÜN ADI 841720 Ekmek, Pasta, Bisküvi Fırınları; Elektriksiz 841989 Pastörize, Kondanse Etme vb. İşler için Cihaz, Tertibat 842111 Krema Ayırıcılar (Ekremözler) 843410 Süt Sağma Makinaları 843420 Sütçülükte Kullanılan Makina ve Cihazlar 843490 Sütçülükte Kullanılan Makina ve Cihazların Aksam, Parçaları 843510 Şarap, Meyva Suları vb. için Kullanılan Makina; Cihazlar 843590 Şarap, Meyva Suları vb.Makinalara Ait Aksam; Parçalar 843710 Tohum, Hububat, Baklagil Temizleme Makina ve Cihazları 843780 Hububat­Baklagilin Öğütülmesi, İşlenmesi İçin Makina­Cihazlar 843790 Tohum ve Tane İşleme Makinalarının Aksam, Parçaları 843810 Ekmek, Pasta, Bisküvi, Makarna vb. imali için Makina­Cihazlar 843820 Şekerleme, Kakao/Çikolata İmali için Makina ve Cihazlar 843830 Şeker İmaline Mahsus Makina ve Cihazlar 843840 Biracılığa Mahsus Makina ve Cihazlar 843850 Etleri/Kümes Hayvan Etlerini Hazırlayan Makina ve Cihazlar 843860 Sebze, Meyva ve Kabuklu Yemişlerin Hazırlanmasına Mahsus Makina ve Cihazlar 843880 Yiyecek­İçecek Sanayinde Kullanılan Diğer Makina­Cihazlar

843890 Yiyecek, İçecek Sanayi Makina ve Cihazlarının Aksam­Parçaları 847920 Hayvansal/Bitkisel Katı/Sıvı Yağların Çıkarılmasına Mahsus Makina ve Cihazlar Üretim Türkiye, gıda üretimi yönünden kendi kendine yeten dünyanın sayılı ülkelerinden biridir. Türkiye, son yıllarda Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde en büyük tarım ürünleri üreticisi ve ihracatçısıdır. 2005 yılında, Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık % 10 ’una tekabül eden tarım ve gıda ürünleri toplam ihracatı 7.7 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Ekmeğin Türkiye’de temel gıda maddesi olması nedeniyle, Türk tarımında tahılın büyük önemi vardır. Ayrıca, Türkiye’nin bakliyat üretimi yapan ülkeler arasında kayda değer bir yeri ve dünya ticaretine hakim olma potansiyeli vardır. Türkiye, ürettiği 80 çeşit taze sebze ve meyvenin 50 çeşidini ihraç etmektedir. Türkiye’de fındık ve diğer kuru meyve üretimi oldukça yüksektir ve bu ürünlerin çoğunda ( fındık, kayısı, kuru üzüm vs.) Türkiye dünya pazarlarında hakim konumdadır. Türkiye’nin büyük tarım potansiyeli, konservesi yapılan geniş sebze ve meyve tarımını doğurmuştur. Türkiye’de hızlı büyüyen gıda sanayi sektörlerinden biri de dondurulmuş sebze ve meyve sanayidir. Türkiye, tarımsal potansiyelinin avantajıyla, bitkisel yağ üretiminde de kalite ve miktar yönünden diğer ülkeler arasında önemli bir yere sahiptir. Teknolojideki gelişmeler ve son yıllarda artan yatırımlar ile, şekerleme, çikolata ve kakao ürünleri, pasta ve bisküvi sektörleri Türk gıda sanayinde büyük gelişme gösteren sektörlerdir. Yukarıda bahsedildiği üzere güçlü tarım potansiyelimiz ve büyük gıda sanayimiz, artan endüstrileşme ve kentleşmeye paralel olarak değişen yaşam biçimimiz ve damaktadımız, yükselen gelir düzeyi ve yemek hazırlama ayrılan sürenin azalması güçlü bir gıda işleme sanayi doğurmuştur. Gelişen ve büyüyen gıda işleme sanayi, Türkiye’de gıda işleme makinaları ve ekipmanı sanayininde gelişmesini hızlandırmıştır. Günümüzde, Türk gıda işleme makinaları ve ekipmanı sanayi Orta Doğu, Kuzey Afrika, Balkanlar, Baltık ve Orta Asya’daki en modern sanayidir. Ayrıca, gıda işleme makinaları ve ekipmanı sanayinin Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) ilerlemesi ve tamamlanmasıyla birlikte daha da gelişmesi beklenmektedir. GAP projesinde hedef Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni tarımsal üretime dayanan bir ihracat merkezi haline getirmektir. Projenin nihai hedeflerinden biri halihazırda 183 bin hektar olan GAP Bölgesi’ndeki sulanan arazi miktarının 1,7 milyon hektara çıkarmaktır. Bunun sonucunda bölgede üretilen ürün çeşidi ve miktarında ciddi artışlar olacaktır. Tüm bu gelişmelerin yardımıyla Türk gıda işleme makinaları ve ekipmanı sanayinin kapasite, kalite ve ürün çeşitliliğini arttırarak Türk makina sanayinin ana sektörleri arasında önemini artırması beklenmektedir. Türk gıda işleme makinaları ve ekipmanı sanayi, gıda işleme sanayi için gerekli her tür makina ve ekipmanı yedek parçaları üretmektedir. Gıda işleme makinaları ve ekipmanı üretici firmaların çoğu İstanbul, Konya, Ankara, Gaziantep ve İzmir’de yerleşiktir. Firmalar, elle kullanılabilen temel modellerin yanısıra yüksek teknolojili, otomatik makinalar ve ekipman da üretebilmektedirler. Gıda maddelerine artan talep nedeniyle gıda üreticisi firmalar üretim hatlarına yeni teknoloji ürünü daha verimli makinalar ekleyerek üretimlerini artırmaktadırlar. Gıda işleme makinaları ve ekipmanı üretici firmalar daha karmaşık makinalara olan bu talebi karşılamak için ortak yatırımlara ve AR­GE faaliyetlerine odaklanmaktadırlar.

CE işareti, Avrupa Birliği’nin, teknik mevzuat uyumu çerçevesinde hazırlanan Yeni Yaklaşım Direktifleri kapsamına giren ürünlerin bu direktiflere uygun olduğunu ve gerekli bütün uygunluk değerlendirme faaliyetlerinden geçtiğini gösteren bir Birlik işaretidir. CE işareti, ürünlerin amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. CE işareti, Avrupa Birliği’nin uyulması mecburi olan mevzuatı kapsamında yer alan bir işaret olduğu için AB üyesi ülkelerde ve Türkiye’de piyasaya arz edilecek olan ürünlerin bu işareti taşıması zorunludur (CE İşareti ile ilgili detaylı bilgi için bakınız, www.igeme.gov.tr , Mevzuat ve Prosedürler­İhracatta pratik Bilgiler­ CE Uygunluk İşareti ve www.dtm.gov.tr, AB Teknik Mevzuatı ve CE İşareti ) TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİ İhracat Makina imalat sanayinin önemli alt sektörlerinden biri olan ve yıllar itibariyle ihracatı artış eğiliminde olan gıda işleme makinaları ve ekipmanı sanayi, mevcut ihracat potansiyeli dikkate alındığında Türkiye için özel bir öneme sahiptir. Türkiye’nin toplam ihracatı dikkate alındığında makina imalat sanayinde ihracat artışı gözlemlenmektedir. Makina ihracatının, toplam ihracat içindeki payı % 7’dir. 2005 yılında makina imalat sanayi ihracatı, 2004 yılına göre %27 artarak 5.233 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında, toplam makina ihracatımızın %2,6’sını oluşturan gıda işleme makinaları ve ekipmanı ihracatımız 140 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye, 2005 yılında başlıca tohum, hububat ve baklagilin temizlenmesi, öğütülmesi ve işlenmesine mahsus makinalar, tohum ve tane işleme makinalarının aksam, parçaları ile ekmek, pasta, bisküvi, makarna vb. imali için makina­cihazlar yiyecek, içecek sanayi makina ve cihazlarının aksam­parçaları ihraç etmiştir. Sektörde, 1990 yılına kadar iç piyasaya yönelik üretim yapan Türk firmaları, 1990 sonrası dış pazarlara yönelerek yaklaşık 125 farklı ülkeye ihracat gerçekleştirmektedirler. 2005 yılında, Türkiye’nin başlıca ihracat pazarları, Suudi Arabistan, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Irak, Azerbaycan, Romanya, Tunus, Suriye, Mısır, İran, ve Cezayir ‘dir. Firmaların yüksek mühendislik becerileri, ürün esnekliği, ürün geliştirme ve adaptasyonu yetenekleri ile satış sonrası servis gibi faktörlere verdikleri önem, Türk yapımı gıda işleme makinaları ve ekipmanının ihracatının artan oranda devamını sağlamıştır. Ürün Bazında Türkiye’nin Gıda İşleme Makinaları ve Ekipman İhracatı (Değer: ABD $) GTİP No Ürün Adı 2002 2003 2004 2005 8417.20 Ekmek, Pasta, Bisküvi 2.853.205 3.154.304 3.496.363 6.390.450 Fırınları; Elektriksiz 8419.89 Pastörize, Kondanse Etme 1.832.422 2.477.154 3.828.523 6.384.233 vb. İşler için Cihaz, Tertibat 8421.11 Krema Ayırıcılar 147.762 360.767 233.375 403.080 (Ekremözler) 8434.10 Süt Sağma Makinaları 626.615 1.654.478 3.350.520 5.999.383

8434.20 Sütçülükte Kullanılan 896.543 1.024.838 1.035.656 1.738.017 Makina ve Cihazlar 8434.90 Sütçülükte Kullanılan 478.767 334.232 487.380 2.101.756 Makina ve Cihazların Aksam, Parçaları 8435.10 Şarap, Meyva Suları vb. 465.249 173.896 795.700 640.649 için Kullanılan Makina; Cihazlar 8435.90 Şarap, Meyva Suları 9.731 4.235 124.497 67.251 vb.Makinalara Ait Aksam; Parçalar 8437.10 Tohum, Hububat, Baklagil 3.130.216 3.770.316 5.194.534 8.203.086 Temizleme Makina ve Cihazları 8437.80 Hububat­Baklagilin 30.883.332 27.266.935 42.433.491 47.322.645 Öğütülmesi, İşlenmesi İçin Makina­Cihazlar 8437.90 Tohum ve Tane İşleme 5.681.027 5.243.990 8.732.666 22.564.055 Makinalarının Aksam, Parçaları 8438.10 Ekmek, Pasta, Bisküvi, 3.365.990 6.792.685 8.023.791 13.304.571 Makarna vb. imali için Makina­Cihazlar 8438.20 Şekerleme, 2.598.202 2.028.436 4.966.977 4.957.048 Kakao/Çikolata İmali için Makina ve Cihazlar 8438.30 Şeker İmaline Mahsus 997.729 1.042.177 2.681.478 1.402.322 Makina ve Cihazlar 8438.50 Biracılığa Mahsus Makina 518.198 430.505 648.790 1.600.110 ve Cihazlar 8438.60 Etleri/Kümes Hayvan 1.161.195 855.528 975.140 1.464.796 Etlerini Hazırlayan Makina ve Cihazlar 8438.80 Sebze, Meyva ve Kabuklu 2.997.112 4.122.103 3.071.003 3.415.692 Yemişlerin Hazırlanmasına Mahsus Makina ve Cihazlar 8438.90 Yiyecek­İçecek Sanayinde 1.248.209 1.800.108 1.700.227 2.782.449 Kullanılan Diğer Makina­ Cihazlar 8479.20 Yiyecek, İçecek Sanayi 4.762.327 6.215.584 6.704.390 10.113.264 Makina ve Cihazlarının Aksam­Parçaları 64.653.831 68.752.271 98.484.501 140.854.857 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) Ülkeler İtibariyle Türkiye’nin Gıda İşleme Makinaları ve Ekipman İhracatı (Değer: ABD $) ÜLKE ADI 2003 2004 2005 Suudi Arabistan 762.560 848.891 15.205.838 Kazakistan 8.143.958 4.711.353 12.295.536 Rusya Fed. 6.299.220 5.500.426 7.709.213 Irak 1.395.104 7.861.009 7.497.981 Azerbaycan­Nahç. 2.025.055 3.894.994 6.384.632

Romanya 2.780.833 2.209.293 6.332.511 Tunus 1.723.019 3.154.808 5.908.580 Suriye 3.687.591 5.855.830 5.529.766 Mısır 4.108.590 5.045.465 5.099.987 İran 5.238.501 8.073.577 4.980.396 Mersin Serbest Bölge 1.022.518 6.435.797 4.579.671 Cezayir 5.166.934 4.067.517 4.413.155 Fas 921.281 2.174.961 4.232.729 Özbekistan 2.081.157 3.726.078 3.767.689 İtalya 1.978.023 1.775.959 3.077.127 KKTC 1.136.797 1.887.009 3.062.671 Almanya 2.087.335 1.973.944 3.049.696 Bulgaristan 1.188.248 1.518.189 3.026.253 Sudan 476.405 1.841.579 2.886.395 Gürcistan 1.035.060 1.082.260 2.790.364 Yunanistan 1.712.163 1.758.586 2.347.226 Ukrayna 1.905.385 3.469.330 1.862.185 Makedonya 185.799 1.178.423 1.544.985 Diğerleri 11.690.735 18.580.102 23.270.271 TOPLAM 68.752.271 98.625.380 140.854.857 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) İthalat 2003 yılında 127.8 milyon dolar olan gıda işleme makinaları ve ekipmanı ithalatımız, 2004 yılında 200 milyon dolar, 2005 yılında ise 2004 yılına göre % 7.5’lik artış gösterek 215 milyon dolar olmuştur. 2005 yılı toplam gıda işleme makinaları ve ekipmanı ithalatımız içinde, pastörize etme ve yoğunlaştırmada kullanılan makinalar % 33 payla en yüksek orana sahiptir. Pastörize etme ve yoğunlaştırmada kullanılan makinalar ithalatımız 2003 yılında 39.8 milyon dolar, 2004 yılında 48 milyon dolar, 2005 yılında ise 70.7 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Şekerleme, kakao/çikolata imali için makina ve cihazlar, şeker imaline mahsus makina ve cihazlar, ekmek, pasta, bisküvi, makarna vb. imali için makina­ cihazlar ile yiyecek­içecek sanayinde kullanılan diğer makina­cihazlar ithalatımızda önemli paylara sahip diğer ürün gruplarıdır. Almanya, İtalya, Fransa, İspanya, İsviçre, Hollanda ve İngiltere ithalatımızda en yüksek paylara sahip ülkelerdir. 2005 yılı ithalatımız dikkate alındığında Almanya toplam gıda işleme makinaları ve ekipmanı ithalatımızın % 25’ini karşılamıştır. Türkiye’nin gıda işleme makinaları ve ekipmanı ithalatında Almanya’yı, İtalya % 17, Fransa % 9’luk paylarla izlemektedir. Ürün Bazında Türkiye’nin Gıda İşleme Makinaları ve Ekipman İthalatı (Değer: $) GTİP No Ürün Adı 2003 2004 2005 Ekmek, Pasta, Bisküvi Fırınları; 1.025.561 1.129.865 4.472.530 841720 Elektriksiz Pastörize, Kondanse Etme vb. İşler 39.789.702 48.164.013 70.718.471 841989 için Cihaz, Tertibat

842111 Krema Ayırıcılar (Ekremözler) 77.367 883.717 408.629 843410 Süt Sağma Makinaları 999.537 912.264 1.345.281 Sütçülükte Kullanılan Makina ve 4.223.500 7.547.733 10.941.976 843420 Cihazlar Sütçülükte Kullanılan Makina ve 917.181 1.158.206 2.017.222 843490 Cihazların Aksam, Parçaları Şarap, Meyva Suları vb. için 1.025.193 2.348.164 5.832.877 843510 Kullanılan Makina; Cihazlar Şarap, Meyva Suları vb.Makinalara 303.844 354.579 480.457 843590 Ait Aksam; Parçalar Tohum, Hububat, Baklagil 5.051.762 7.865.961 11.901.898 843710 Temizleme Makina ve Cihazları Hububat­Baklagilin Öğütülmesi, 4.041.305 2.634.459 3.954.877 843780 İşlenmesi İçin Makina­Cihazlar Tohum ve Tane İşleme 1.444.063 1.866.147 1.751.094 843790 Makinalarının Aksam, Parçaları Ekmek, Pasta, Bisküvi, Makarna vb. 4.045.011 8.962.443 15.593.303 843810 imali için Makina­Cihazlar Şekerleme, Kakao/Çikolata İmali 26.201.524 38.649.501 20.934.123 843820 için Makina ve Cihazlar Şeker İmaline Mahsus Makina ve 2.800.067 25.024.712 10.855.496 843830 Cihazlar Biracılığa Mahsus Makina ve 127.816 4.993.138 1.462.163 843840 Cihazlar Etleri/Kümes Hayvan Etlerini 13.620.569 10.794.683 11.251.704 843850 Hazırlayan Makina ve Cihazlar Sebze, Meyva ve Kabuklu 3.288.165 2.833.011 4.646.079 843860 Yemişlerin Hazırlanmasına Mahsus Makina ve Cihazlar Yiyecek­İçecek Sanayinde 6.014.398 13.212.317 15.201.177 843880 Kullanılan Diğer Makina­Cihazlar Yiyecek, İçecek Sanayi Makina ve 6.669.641 12.519.239 14.175.800 843890 Cihazlarının Aksam­Parçaları Hayvansal/Bitkisel Katı/Sıvı 6.169.282 8.326.209 7.443.713 847920 Yağların Çıkarılmasına Mahsus Makina ve Cihazlar TOPLAM 127.835.488 200.180.361 215.388.870 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM)

…