FRUKTOZ VE NİŞASTA BAZLI ŞEKER TÜKETİMİNİN SAĞLIK AÇISINDAN ETKİLERİ: SON VERİLERİN DERLEMESİ
Fruktoz, yapısal olarak glukoz ile aynı kimyasal formüle sahip (C6H12O6), ancak glukozda birinci karbondaki aldehid grubu yerine ikinci karbonunda keto grubu bulunduran bir monosakkarittir. Diyetteki başlıca fruktoz kaynakları şekerkamışından elde edilen sakaroz, yüksek fruktozlu mısır şurubu olarak bilinen Nişasta Bazlı Şeker (NBŞ), meyveler ve baldır.
Yapısal olarak bakıldığında sakaroz veya diğer adlarıyla sükroz veya çay şekeri, C12H22O11 formülüyle gösterilen ve bir glukoz ile bir fruktoz molekülünün bir araya gelmesiyle meydana gelen bir disakkarittir. NBŞ ise mısırdan elde edilen nişasta hidrolizatının içerdiği glukozun, enzimler yardımıyla değişen oranlarda fruktoza çevrildiği bir üründür. En yaygın kullanılan formlarının NBŞ -55 ( %55 fruktoz, %41 glukoz, % 4 glukoz
polimerleri) ve NBŞ -42 ( %42 fruktoz, %53 glukoz, % 5 glukoz polimerleri) olduğu rapor edilmiştir 1
NBŞ tüketimi ile organizmaya alınan serbest fruktozun sakaroz yolu ile alınan
fruktozdan daha fazla yan etkiye neden olup olmadığı üzerinde çok tartışılan bir konudur ancak NBŞ ile sakaroz arasında NBŞ nin daha ciddi metabolik etkilere yol açtığı konusunda direk bir kanıt bulunmamaktadır.2
I. FRUKTOZ METABOLİZMASI
Diyetle alınan fruktoz, spesifik bir fruktoz taşıyıcısı olan GLUT5 yolu ile barsak hücresine alınır. Glukozun aksine bu işlem Na bağımlı değildir ve enerji gerektirmez. Barsak hücresine alınan fruktoz daha sonra enterositin basolateralindeki GLUT2 taşıyıcıları üzerinden kana verilir. Enterosit içinde fruktozun bir kısmı laktata dönüşmektedir. Bir kısmı ise trioz fosfatlar üzerinden glukoza çevrilmektedir.3 Kana geçen fruktozun temel hedef organı karaciğer olup, vücuda alınarak emilen ve kana geçirilen fruktozun yoğun biçimde tutulduğu organ yine karaciğerdir.4
Fruktozun hepatik metabolizması glukozdan oldukça farklıdır. Glukozun aksine, fruktoz karaciğerde fruktokinaz (Km: 0,5 mM) ile metabolize olur. Glukozun karaciğerdeki fosforillenmesi ise hepatik glukokinaz (Km: 10 mM) ile gerçekleştirilir. Şekil 1’de karaciğerdeki glukoz ve fruktoz metabolizması özetlenmektedir. Karaciğerde glukoz öncelikle glukokinaz ile glukoz-6-fosfata fosforile olur. Takiben fruktoz-6-fosfat ve sonrasında fruktoz 1,6-bifosfata dönüştürülür. Bu dönüşümün hızı, ATP ve sitrat tarafından inhibe edilebilen ve glikolizin temel hız kısıtlayıcı enzimi olan fosfofruktokinaz tarafından düzenlenir. Fruktoz 1,6-bifosfat, Krebs döngüsüne girmeden hemen önce piruvata dönüştürülür. Glukozun piruvata hepatik dönüşümü insülin tarafından düzenlenir.
…