Biyoteknolojik işlemler sonucu oluşan ürünlerin ticari amaçla kullanımı sırasında, biyolojik çeşitliliğe ve insan sağlığına yönelik olası risklerin önlenmesi amacıyla çeşitli uluslararası anlaşmalar yapılmıştır. Bu anlaşmalardan birisi olan Cartagena Biyogüvenlik Protokolü (CBP), biyoteknolojik işlemler ile üretilen organizmaların, canlıların ve bunlara ait genetik materyallerin uluslararası hareketlerini düzenlemektedir. CBP, biyogüvenliği sağlamak amacıyla 29 Ocak 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu makalede, Cartagena Biyogüvenlik Protokolü hakkında detaylı bir inceleme yapılmıştır.

Protokolün Amacı

Cartagena Biyogüvenlik Protokolü, biyoteknolojik işlemler ile üretilen organizmaların canlıların ve bu organizmaların genetik materyallerinin güvenli bir şekilde uluslararası hareketini sağlamak amacıyla hazırlanmış bir anlaşmadır. Protokolün ana amacı, biyolojik çeşitliliğin korunması ve insan sağlığının korunmasıdır. Protokol, özellikle biyolojik çeşitliliğin korunmasını ve uluslararası ticarette kullanılan biyoteknolojik işlemlerle üretilen organizmaların hareketini düzenlemeyi hedeflemektedir.

Protokolün Kapsamı

CBP, biyoteknolojik işlemler ile üretilen organizmaların ve bunların genetik materyallerinin uluslararası hareketlerini kapsamaktadır. Protokol, canlı organizmaların yanı sıra, mikroorganizmalar, bitki ve hayvanların hücreleri, doku ve organlarını da kapsamaktadır. Protokol, üye ülkelerin biyogüvenlik düzenlemelerini belirlemelerini ve uygulamalarını gerektirmektedir. Ayrıca, protokol, biyoteknolojik işlemlerle üretilen organizmaların ticaretinde kullanılan belgelendirme ve etiketleme sistemlerinin oluşturulmasını da gerektirmektedir.

Protokolün İlkeleri

Cartagena Biyogüvenlik Protokolü, biyolojik çeşitlilik ve insan sağlığına saygı ilkesine dayanmaktadır. Protokol, biyogüvenliği sağlamak amacıyla bazı ilkeler belirlemiştir. Bu ilkeler şunlardır:

1. Önleyici Yaklaşım: Protokol, biyoteknolojik işlemlerle üretilen organizmaların hareketi öncesi, potansiyel risklerin tespit edilmesini ve bu risklerin önlenmesini hedeflemektedir.

2. Risk Değerlendirmesi: CBP, biyoteknolojik işlemlerle üretilen organizmaların hareketi öncesi, bu organizmaların potansiyel etkilerinin değerlendirilmesini gerektirmektedir. Bu değerlendirme, organizmanın potansiyel riskleri hakkında bilgi sağlar ve risk yönetimi stratejilerinin oluşturulmasına yardımcı olur.

3. Bilgi ve İşbirliği: CBP, üye ülkeler arasında bilgi ve deneyim paylaşımını teşvik eder. Ayrıca, ülkeler arasında işbirliği ve koordinasyonu teşvik ederek, biyogüvenliği sağlamak için ortak bir yaklaşım oluşturmayı hedefler.

4. Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik: CBP, biyoteknolojik işlemlerle üretilen organizmaların hareketinden sorumlu olan kişilerin ve kuruluşların sorumluluklarını belirlemektedir. Ayrıca, üye ülkelerin, protokolün gerekliliklerini yerine getirmeleri konusunda hesap verebilir olmaları gerekmektedir.

5. Esneklik: CBP, üye ülkelerin farklı ihtiyaçlarını ve koşullarını dikkate alarak esnek bir yaklaşım benimsemektedir. Bu yaklaşım, ülkelerin kendi biyogüvenlik düzenlemelerini belirlemelerine ve uygulamalarına izin verirken, protokolün ana ilkelerine uygun olmalarını gerektirmektedir.

Sonuç

Cartagena Biyogüvenlik Protokolü, biyoteknolojik işlemlerle üretilen organizmaların uluslararası hareketlerini düzenleyerek biyolojik çeşitliliği ve insan sağlığını korumayı hedeflemektedir. Protokolün amacı, potansiyel risklerin tespit edilmesi ve bu risklerin önlenmesidir. CBP, risk değerlendirmesi, bilgi ve işbirliği, sorumluluk ve hesap verebilirlik ve esneklik gibi ilkeleri benimsemektedir. Üye ülkelerin protokolün gerekliliklerini yerine getirmeleri, biyogüvenliğin sağlanması için önemlidir.

Kaynaklar

• United Nations Environment Programme. (2000). Cartagena Protocol on Biosafety to the Convention on Biological Diversity: Text and Annexes. Montreal, Canada: Secretariat of the Convention on Biological Diversity.

• United Nations Environment Programme. (2011). Handbook of the Cartagena Protocol on Biosafety. Montreal, Canada: Secretariat of the Convention on Biological Diversity.

• Özkaynak, M. (2012). Biyoteknoloji, Biyolojik Güvenlik ve Cartagena Protokolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 113-128.

• Özkaynak, M. (2015). Cartagena Biyogüvenlik Protokolü ve Türkiye’nin Biyogüvenlik Politikaları. Journal of Biotechnology & Strategic Health Research, 1(2), 65-76.

• Ünver, İ. (2009). Biyogüvenlik ve Cartagena Protokolü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(1), 11-23.