Bir bakterinin, uygun olmayan koşullar altında sitoplazma yüzeyini minimuma indirerek metabolizmasını en düşük halde çalıştırmasıyla ortamın dış etkilerinden korunmak amacıyla oluşturduğu yapıya endospor denir. Endosporlar, kalıtım materyalinin çok az bir sitoplazmayla beraber çevrilmiş halidir ve ortam şartları normale dönünce çeper çatlar, endospor gelişerek normal bakteriyi meydana getirir.

Olumsuz koşullar ;

• Sindirim enzimleri

• Düşük ve yüksek ısı

• Ortamda yeterli miktarda su olmaması

• Besin yetersizliği

• Metabolik artıklar

Bakterilerde görülen endospor oluşumu üreme amaçlı değil olumsuz çevre koşullarına dayanabilmek içindir. Vejetatif bir bakteriden tek bir endospor oluştuğu gibi ; tek bir spordan da sadece bir tane vejetatif bakteri oluşur Bu olumsuz ortam şartları şöyle sıralanabilir; Bakteriler çok düşük sıcaklıklarda endospor halde uzun yıllarca var olabilirken (buzullar da binlerce yıllık bakterilere rastlanmıştır) yüksek sıcaklıklarda durum böyle değildir; belli sıcaklık değerlerinden sonra endospor kendini korumaya devam edemez. Genetik olarak pek çok farklılığa rastlansa da bütün endospor oluşturan bakterilerin ekolojik olarak bağlantılı olduğu çünkü çoğunun özellikle toprakta yaşadığı görülmüştür. Genellikle yuvarlak ve sarmal yapıdaki bakterilerin spor oluşturduğu gözlemlenmiştir. Buna göre başlıca bilinen endospor oluşturan bakteri aileleri ; Bacillaceae ve Clostridiaceae ‘dır.

HÜCREDE ENDOSPORUN YERİ

Endosporlar ana hücrenin çeşitli yerlerinde bulunabilirler.

• Santral ( orta kısımda ise )

• Terminal ( uç kısımlarda ise )

• Lateral (şişkin bir şekilde hücrenin ortasında )

SPOR OLUŞTURUP – OLUŞTURMAMA FORMLARINA ÖRNEKLER

Bakteriler saf suya atılırsa ; saf su mineral madde açısından fakir olması sebebiyle bakteri besin bulamaz ve spor oluşturmaya başlar. Vejetatif bir bakteriye (normal iaktif hücre yapısına sahip ) vejetatih hücre aşısı yapıldıktan sonra bakteri endospor oluşturma yeteneğini kaybeder.

BAKTERİDE ENDOSPOR OLUŞUMU

1-Vejetatif hücre

2- Spor oluşturma hücresi içine genetik materyal ve gerekli organelleri alıyor

Spor çimlenmesi

Bu işlem üç basamakta olur.

1) Aktivasyon: Yüksek ısıda (öldürücü olmayan ısı) endospor birkaç dakika ısıtılarak aktive edilir.

2) Çimlenme: Aktive edilmiş spor uygun besiyerine konursa birkaç dakika içinde çimlenir. Sporun ışığı kırma özelliği, boyalarla boyanmama özelliği, ısı ve kimyasallara karşı olan direnci ortadan kalkar.

3) Gelişme: Su alır. Yeni RNA, DNA ve proteinler sentezlenir. Yeni hücre, spor örtüsü kırılmış yapıdan oluşur. Bazı bakterilerde sıcaklık şoku ile çimlenmektedir. (1000 C ‘de 10 dakika)

Çimlenme sırasında solunum ve enzim aktivitesi artmakta, sıcaklığa karşı olan dayanıklılık azalmaktadır.

Sporun ömrü

Bakteriler spor şeklinde 200-300 sene kadar kuru koşullarda yaşayabilirler. Kuru durumlarda bakteriler canlılıklarını yıllarca saklı tutarlar. Bakterilerin konservesi kurutulmuş vejetatif hücrelerin dondurularak, oda sıcaklığında veya vakum altında düşük sıcaklıklarda saklanması ile gerçekleşmektedir. Endosporlar yüksek basınçla yok edilebilir. Endosporları öldürmek için otoklavda 120 °C ‘de 10-15 dakika bekletmek gerekir. Spor oluşumu çok sık tekrarlanırsa dayanıklılık azalır ve bakteriyi öldürmek kolaylaşır. Bunun dışında sporlar en son çözüm olarak etilen oksit ve gluteraldehitle yok edilebilir.

…